Kitap okumak, dünyada modası geçmeyen en güzel bilgi edinme, kişisel gelişim ve kültür kazanma yöntemlerinden biridir. Toplumu ayakta tutan aydın insanlar, dünyada iz bırakan büyük liderler, bir şirketin beyin takımında bulunan kişiler veya isimleri tarihe altın harflerle kazınan bilim insanlarının ortak yönlerinin kitap okumak olduğunu bilirsiniz. Tıpkı bunlar gibi kitap okuma alışkanlığının, bir öğrencinin okuldaki akademik başarısını da dört katına çıkardığını duymuş muydunuz?

Genelde kitap okumanın yalnızca dil ve edebiyat dersleri için gerekli olduğu görüşü toplumda yaygındır. Bununla birlikte gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında yapılan birçok araştırmada kitap okuyan öğrencilerin okul başarısının genellenerek arttığı ortaya konulmuştur. “Matematik veya fizik derslerinin, okuma alışkanlığıyla doğrudan nasıl bir ilişkisi olabilir?” şeklinde bir soru zihninizde belirebilir. Doğrudan değilse de dolaylı olarak öğrencilerin kavrama ve düşünme yetenekleri geliştiği için, tüm derslerdeki başarı da bu nispette artmaktadır.

Farklı okullardan ve kültür çevrelerinden yaklaşık 1.000 öğrenci üzerinde yapılan bir çalışmada, okuldaki ders başarılarıyla okuma alışkanlıkları arasında bir bağ kurulmaya çalışılmış. Araştırma, akademik başarısı yüksek öğrencilerin %60’ının düzenli kitap okuduğunu ortaya koymuş. Okul başarısı düşük öğrencilerin %80’inin ise kitap okuma alışkanlığına sahip olmadığı gibi çarpıcı bir sonuç ortaya çıkmış. Ve benzer bir çalışma, akademik başarısı düşük olan öğrencilerin, kitap okuma alışkanlığı kazandıktan sonra okul başarılarının yaklaşık dört kat arttığını ortaya koymuş. Şaşırtıcı ama gerçek!

Edebi metinlerde, eserin başından sonuna kadar yazarın takındığı bir bakış açısı bulunmaktadır. Bu bakış açısı, yazarın olayları ele alışı, konuyu işleme tarzı ile doğrudan alakalıdır. Yazar, başından geçen bir olayı mı, yoksa bir başkasının hayatına ait ayrıntıları mı işlemektedir? Kahramanların içinde yazar bizzat bulunmakta mıdır, yoksa tanık olduğu olayları mı anlatmaktadır? Bu soruların cevabı olacak nitelikte, yazarın olayları okuyucuya aktarırken bazı bakış açılarından yararlandığını söyleyebiliriz.

Edebiyatta kabul görmüş dört farklı bakış açısı bulunmaktadır. Bunların farklı kaynaklarda farklı isimleri bulunduğu için, her başlığın farklı şekillerde isimlendirildiğini de görmeniz mümkündür. Bununla birlikte edebiyatımızda en çok kullanılan iki bakış açısı, ilahi bakış açısı ve kahraman bakış açısıdır. Bunlar hikaye ve romanlarda yazarların genellikle tercih ettikleri anlatım özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Yukarıdaki görselde belirtilmeyen “çoğulcu bakış açısı” bazı kaynaklarda gösterilmemektedir. Bu nedenle bazı kaynakların metinlerdeki bakış açılarını üç başlık altında incelediklerini görebilirsiniz. Şimdi sırayla tüm bakış açılarını, örneklerle açıklamaya çalışalım:

Kahraman bakış açısında, yazar bizzat olayın kahramanlarından biridir. Olaylar yazarın başından geçer ve yazar olayların merkezindedir. Bu anlatım türünde birinci ağızdan anlatım kullanılır, yani yazar başından geçen olayları anlatır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, yazarın kendi bilgi ve becerileriyle sınırlı bir anlatımı olmasıdır. Yani yazar sadece gördüklerini, duyduklarını, yaşadıklarını, kendi duygu ve düşüncelerini anlatabilir. İlahi bakış açısında ise bunun ötesine gidilerek, olayın tüm kahramanlarının iç dünyaları, niyetleri, sezgileri, hatta iç sesleri görülür, duyulur. Bu bakış açısında zaman ve mekân sınırsızdır ve yazarın insan bilgi ve becerisinin ötesinde bir sezgi yeteneği vardır. Ayrıca ilahi bakış açısında üçüncü ağızdan anlatım kullanılır, yani yazar olayları dış dünyadan izleyen bir kişidir.

Metinlerdeki bakış açılarından biri olan kahraman bakış açısında yazar, edebi eserdeki kahramanlardan biridir. Yani yazar, kendi başından geçen veya kahramanlarından biri olduğu bir olayı kaleme almıştır. Metinde anlatıcı yazarın kendisidir. Yazar, olayların içinde bulunur; görme, duyma, bilme, yaşama, düşünme gibi yetenekleriyle okuyucuya olayları aktarır. Metindeki kişilerden biri olan yazar, olayları bizzat yaşayan asıl kahraman olabileceği gibi, olayları yaşamakla birlikte geri planda kalmış bir kahraman da olabilir.

Bir insanın sahip olabileceği tüm yetenekleriyle yazar olayların içinde bulunur. Bu yeteneklerin ötesine geçemez. Örneğin geleceği kestiremez, diğer insanların iç dünyasına inemez. Doğrudan olayları yaşarken hissettiklerini ve düşündüklerini dile getirir. Olaylarda anlatıcı olan yazarın duygu ve düşünceleri ön plandadır, kahramanın hareket noktası kendisidir. Yani yazar olayların ne kadar içindeyse, olaylar o kadar anlatılır, fazlası bilinemez.

Kahraman bakış açısında olayları kendi başından geçtiği gibi anlatan yazar, kendine özgü dil ve anlatım özelliklerini kullanır. Yani metindeki olayları anlatan kahramanın üslubu, yazarın dil ve anlatım özelliklerini yansıtır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, yazarın her zaman birinci ağızdan anlatımı tercih etmesidir. Yani cümleler her zaman “gördüm, ben söyledim, okudum, çıktım” gibi birinci tekil şahıs ekleri kullanılan yüklemlerle oluşturulur. Çünkü burada yazar, olayları bizzat yaşayan bir kahramandır.

İnsanlığın yaşadığımız yüzyılda giderek kaybettiği bir yetenek olan “empati“, Fransızca kökenli bir kelime olmakla birlikte Türkçede “empati kurmak” şeklinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu kelime, insanların sosyal zekâsıyla yönettiği bir iletişim becerisini ifade etmektedir. Günümüzde ne yazık ki herkesin öğütleyip, çok kişinin hayatına yansıtamadığı ve içselleştiremediği bir sosyoloji terimidir aynı zamanda. Bu kavram, özellikle modern dünyanın insanları yalnızlığa ve faydacılığa itmesi sonucunda ne yazık ki her geçen yıl zarar görmüş ve önemini yitirmeye başlamıştır.

“Bir kişinin, başka bir kişinin duygu, düşünce, sorun ve isteklerini anlaması, kendisini bir başkasının yerine koyarak onun içinde bulunduğu durumu kavraması ve içselleştirmesi” şeklinde tanımlanabilen empati, insanların doğasında var olan bir yetenektir. Bu yetenek, yeni doğan bebeklerde ve ilk çocuklukta çok belirgin bir şekilde görülmekteyken, yaş ilerledikçe -çoğunlukla- gücünü yitirmekte ve bazen kaybedilmektedir. Bu kelimeye Türk Dil Kurumu tarafından uygun görülen Türkçe karşılık “duygudaşlık” olarak gösterilmektedir. Aynı duyguları paylaşan, bir duyguya ortak olabilen insan karşısındaki ile empati kurabiliyor demektir.

Empati kurmak için öncelikle karşımızdaki kişinin içinde bulunduğu duygu ve düşünceyi hakkıyla kavramak gerekir. Daha sonra bu düşünceyi gerçekten anladığını karşısındakine hissettirmek ve son olarak aynı bakış açısına sahip olduğunu ve bu duyguyu kendisinin de içtenlikle paylaştığını ifade etmek gerekmektedir. Bu şekilde bir duygu ortaklığı kurmak, çevremizdeki bir kişinin sorunlarını içselleştirmek ve bunları onlara açık bir şekilde hissettirmek ve ifade etmek, empati kurabildiğinizi gösterir. Bu yetenek, doğuştan gelmekle birlikte ailemiz ve sosyal çevremizdeki model kişilerin tutumlarıyla şekillenir. Empati kurabilen insanların yakın çevresinde, yine empati yeteneği gelişmiş insanların olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır.