Basit cümleler, yapılarına göre cümle türlerinin alt başlığıdır ve tek yüklemli cümleler olarak da bilinir. İçerisinde fiilimsilerin veya yüklem dışında bir çekimli fiilin olmadığı cümlelerdir. Bu cümlelerde yargı bildiren kelime olarak kabul ettiğimiz yüklem bir tanedir. Bunun için tek yüklemi olan cümleler “basit cümle” olarak adlandırılmaktadır. Daha kısa bir şekilde tanımlamak gerekirse, “içerisinde tek bir yargı, dolayısıyla tek bir yüklem olan cümlelere” basit cümle denir.

İçerisinde tek bir duygu, düşünce veya yargının ifade edildiği bu cümlelerde, yalnızca bir tane çekimli fiil veya ek fiil almış bir isim vardır. Yüklemdeki yargıyı destekleyecek fiilimsi gibi yan cümlecikler kesinlikle bu cümle türünde bulunmaz. Adından anlaşılacağı gibi bu cümleler, basit yargıları ifade etmek için kullanılır. Sınav sorularında “tek yüklemli cümle” şeklinde de karşımıza çıkmaktadır.

Basit cümleler başka cümlelere bağlanamaz, ifade ettiği yargı kendi başına anlamlı olduğu için diğer cümlelerden bağımsız bir şekilde kullanılır. Basit cümlelerin yüklemi isim veya fiil olabilir, bizim için önemli olan yüklem olarak kabul edebileceğimiz çekimli fiil veya ek fiil almış isim özelliğinde yalnızca bir tane kelimenin olmasıdır.

Fiillerin anlam özelliklerini, hareketin yönleri üzerinde durarak açıklamaya çalışacağız. Fiiller temel olarak hareket anlamı taşıyan kelimelerdir. Bununla birlikte hareketin üç farklı yönü olan “iş, oluş ve durum” anlamlarını taşımalarına göre fiilleri üç başlıkta sınıflandırmak mümkündür. Cümlede yüklem göreviyle kullanılan fiillerin, nesneyle olan ilişkisine veya doğrudan karşıladığı kavramın gerçekleşme şeklinde göre fiiller bu adlarla nitelendirilmektedir.

Türkçenin en derin konularından biri olan fiillerin anlamlarına göre sınıflandırılmaları, yapılarına göre sınıflandırma ile karıştırılmamalıdır. Anlamlarına göre fiilleri belirlerken, aldıkları eklere vs. bakılmaz. Fiillerin doğasında bir hareket anlamı olmakla birlikte, bu hareketin üç yönünden hangisine ait olduklarını belirlemek gerekir. Bunu yapmak için fiillere bazı sorular sorulabilir; fakat aslında her fiilin anlamı üzerinde düşünüldüğünde hangi hareketi ifade ettiği kolayca bulunmaktadır.

1. İş ve Kılış Fiilleri

Bu fiiller temel olarak yapılan bir işi karşılarlar. Bu fiilleri gerçekleştiren bir özne ve bu işten etkilenen bir nesne vardır. Özne belirtilen işi kendi isteğiyle yapmaktadır. Yaptığı bu işten etkilenen bir de varlık vardır ki bunu bulabilmek için fiile “Neyi, kimi?” sorularını sormak gerekir. Bu soruya cevap verebilen fiiller iş veya kılış fiilidir. Bu fiiller genellikle iş fiili olarak adlandırılır; fakat kılış fiili de denilmektedir.

Türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleri olan Orhun Abideleri –diğer adıyla Göktürk Yazıtları– hakkında bilgi vermeye, yazıtların özelliklerini kısaca açıklamaya çalışacağız. Bu yazıtlar Türk dilinin köklerine ışık tutan, milli alfabemizle yazılmış olan ve dönemin hükümdarlarının halkına seslenişi şeklinde kaleme alınan bir hazinedir. Yazıldığı dönemin dil, tarih, sanat, kültür ve yaşayışı hakkında muazzam bilgiler edinmemizi sağlayan bu tarihi kitabeler, Türk dili ve tarihi için inanılmaz önemli kaynaklardır.

Orhun Abideleri, yaklaşık olarak 6-8. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş olan Göktürkler tarafından yazdırılmış ve günümüze kadar varlığını korumuştur. Göktürk Devleti’nin kağanlarının, hem kendi halkına hem de gelecek nesillere bir uyarısı niteliğinde olan bu yazıtlar, söylev özelliği taşımaktadır. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk tarafından Orta Asya’da dikili taşlar üzerine yazdırılmıştır. Yazıtların yabancı Türkologlar tarafından bulunması ve okunması ne yazık ki 19. yüzyılı bulmuştur. Türk tarihinin bilinen en eski dönemlerine ışık tutan abideler, Türk dilinin bilinen ilk örnekleri olmakla da eşsiz eserlerdir.

Bugün Moğolistan sınırları içerisinde yer alan Orhun Yazıtları’nın üç büyük abide olan “Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk” şeklinde üç kitabeden meydana geldiği bilinir. Buna rağmen gerek Kazakistan ve Kırgızistan‘da, gerekse de Rusya bozkırlarını içine alan Orta Asya’nın muhtelif bölgelerinde Göktürk yazılı çok sayıda yazıt bulunmuştur ve bulunmaya devam etmektedir. Fakat bunların bir kısmı mezar taşı gibi bilgi içermeyen yazıtlar olduğu için, özellikle üç büyük kitabenin adı ve içeriği üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu yazıtlarda Bilge Kağan, Türk budununa seslenerek onlara ders vermekte, devletin işleyişini, halkın yaptığı hataları ve gelecekte dikkat edilmesi gereken hususları hatırlatmaktadır.

Türkçe öğretmenliği bölümünde okumanın ve daha sonra Türkçe öğretmeni olmanın iyi veya kötü yönlerinin neler olduğunu merak edenler için, bu bölümden mezun olmuş biri olarak bu yazıyla kafanızdaki tüm soru işaretlerine ışık tutmaya çalışacağım. Her mesleğin olduğu gibi Türkçe öğretmenliğinin de olumlu ve olumsuz yönleri vardır. Bunda belirleyici olan, kişinin hayattan ve meslekten beklentileri, ilgileri ve yetenekleri olabilir. Bu nedenle bu tanıtımda sizin duygu ve düşüncelerinizle örtüşmeyen kısımlar olabilir. Yazının bazı bölümleri tamamen öznel olup, benim bakış açımı yansıtabilir, baştan belirtmiş olayım.

Türkçe öğretmeni olmak için kitap okumayı çok sevmeniz, çocuklarla çok iyi anlaşmanız, mükemmel bir hitap gücüne sahip olmanız veya edebiyatı parçalayan bir usta kalem olmanıza gerek yoktur. Zira nasıl ki doktorlar işini üniversitede öğreniyorlarsa, siz de dili ve öğretmenliği orada öğreneceksiniz. Fakat gerek üniversite eğitiminiz boyunca alacağınız dersler, gerekse mesleğinizi yaparken uğraştığınız konular çoğunlukla dil, edebiyat, tarih, kültür… üzerine olacaktır. Bunun için istemeseniz bile bu konularla hemhâl olacağınızı baştan bilmeniz gerekir. Ayrıca bu konular gerçekten sevenler için vazgeçilmez bir pınardır. Şahsım adına hobi olarak okuduğum kitaplarla yaptığım işin örtüşmesi, merak ettiğim konular hakkında öğrencilerle hasbihâl etmek muazzam bir güzelliktir.

Türkçe öğretmenliği bölümü, eğitim fakültelerine bağlıdır ve doğrudan öğretmen yetiştirmeyi amaçlayan dört yıllık bir bölümdür. Yani dört yıllık eğitiminiz boyunca pedagojik formasyon denilen eğitim derslerini de alırsınız ve diplomanız, öğretmen olmanız için yeterlidir. Fakat günümüzde öğretmen atamaları için ÖABT, KPSS ve mülakattan yeterli puan almak gerektiği için göreve başlamak için diploma yeterli değildir. Eskiden Türkçe öğretmenliği bölümünden daha çok atama yapılırken, son yıllarda atama sayısı düşürülerek diğer branşlar seviyesine indirilmiştir. Yani Türkçe öğretmenliği okuduktan sonra atanma şansınız orta seviyededir. Aşağı yukarı Matematik, İngilizce, Rehberlik vs. branşların şansı kadardır.