Dönüşlülük Zamiri
Bir kişi zamiri türü olmasına rağmen, bazen ayrı bir zamir çeşidi gibi kabul edilen ve son zamanlarda sorularda sıklıkla karşımıza çıkan dönüşlülük zamiri, genellikle dilimizde şahıs zamirlerinin anlamını güçlendirmek için kullanılmaktadır. Bilindiği gibi isimlerin yerini tutan kelimeler olan zamirlerin, sözcük hâlinde dört türü bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda beşinci tür olarak dönüşlülük zamiri kabul edilmektedir. Aslında dönüşlülük zamiri, Türkçedeki şahıs zamirlerinden biridir. Şimdi dönüşlülük zamirinin özelliklerini ve kullanımını örneklerle anlatmaya çalışalım.
Türkçede temel olarak altı tane şahıs (kişi) zamiri bulunmaktadır. Bunlar “ben, sen, o, biz, siz, onlar” kelimeleridir. Bu kelimeler cümlede bir insan isminin yerini tutmak için kullanılırlar. “O son sınavlarda notlarını yükseltti.” cümlesinde “o” kelimesi bir ismin yerini tutmuştur ve kişi zamiri görevinde kullanılmıştır. Bu cümleyi bazen “Kendisi son sınavlarda notlarını yükseltti.” şeklinde kullanabiliriz. İşte bu örnekteki gibi bazı şahıs zamirlerinin yerine veya onları pekiştirmek amacıyla onlarla birlikte kullanılabilen “kendi” kelimesi, Türkçede dönüşlülük zamiri olarak adlandırılmaktadır.
Dilimizde sadece bir tane dönüşlülük zamiri vardır, o da “kendi” kelimesidir. Bu kelime cümlede kullanılırken iyelik veya hâl ekleri gibi çekim eklerini alabilir. Sadece “kendi” sözcüğü dönüşlülük zamiri olabildiği için cümlede bulmak çok kolaydır. Bir cümlede “kendi” sözcüğünü gördüğümüz zaman hemen onun dönüşlülük zamiri olduğunu söyleyebiliriz. Bu kelimenin kullanımı Orhun Yazıtları‘na kadar gitmektedir. Kül Tigin Abidesi’nde geçen “Oğuz budun kentü budunum erti.” (Oğuz milleti, kendi milletim idi.) cümlesindeki “kentü” kelimesi, bugünkü “kendi” kelimesinin eski şeklidir.
Dönüşlülük zamirinin esas olarak iki işlevi bulunmaktadır: Bunlardan birincisi zamirlerinin anlamını güçlendirmek, pekiştirmektir. Diğer işlevi ise fiillerin ifade ettiği işin bizzat özne tarafından yapılıp, yine o işten etkilenenin bizzat özne olduğunun vurgulanmasıdır. Aslında dönüşlülük zamiri denilmesinin sebebi de bu ikinci işlevidir. Cümlelerde öznenin işi doğrudan kendisinin yaptığını öne çıkarmak istediğinde dönüşlülük zamirine başvurulur. “Ben bu arabayı kullandım.” cümlesindeki şahıs zamirini “Ben kendim bu arabayı kullandım.” şeklinde ifade edebiliriz. İkinci cümledeki dönüşlülük zamiri sayesinde cümlede özne pekiştirilmiş, kişi zamirinin anlamı güçlendirilmiş olur.
ÖRN: – Sen, kendin yanına gitmeliydin.
– O bütün bulaşıkları kendisi yıkamış.
Yukarıdaki birinci cümlede pekiştirme anlamı için, ikincisinde ise fiilin doğrudan özne tarafından yapıldığının ve o işten etkilenenin yine öznenin kendisi olduğunun vurgulanması için “kendi” dönüşlülük zamiri kullanılmıştır.
NOT: Dönüşlülük zamirleri, diğer kişi zamirlerinden farklı olarak tüm iyelik eklerini alabilirler.
ÖRN: kendi-m, kendi-n, kendi-si, kendi-miz, kendi-niz, kendi-leri
UYARI: Dönüşlülük zamiri, cümlede özne göreviyle kullanılabilir.
ÖRN: Kendisi buraya gelip açıklama yaptı.
UYARI: Dönüşlülük zamiri, cümlede kullanılmasının gereksiz olduğu durumlarda anlatım bozukluğuna sebep olabilir.
ÖRN: Zanlı binadan atlayarak kendini intihar etti.
Dönüşlülük Zamiri Örnekleri
– Bütün evi kendi temizlemiş.
– Ne söylediğinden kendisinin bile haberi yok.
– Suçunu kendi kendine itiraf etti.
– Bu yaz kendi başıma bir tatil planlıyorum.
– Sorunun kaynağını biraz kendinizde aramalısınız.
– Bu konuda kendinize güveniyor musunuz?
– Bu şekilde davranmaya devam ederse, kendine zarar verecek.
– Hediyelerin en güzelini kendime ayırdım.
– Kendine nasıl bir zarar verdiğinin farkında değilsin.
– Çocuğum kendi kendine yıkanmayı öğrendi.
– Böyle olmasını siz kendiniz istediniz.
– Ürünü mağazadan ben kendim alacağım.
– Kendi sorunların zaten sana yetmiyor mu?
Orkun KUTLU
BENZER KONULAR
- Yazının Bağlantısı: Dönüşlülük Zamiri
- Yazının Bölümü: Dil-Anlatım
- Diğer kaynaklarda arayın:
- Etiketler: Dil Bilgisi, Dönüşlülük Zamiri, Dönüşlülük Zamiri Örnekleri, LGS Konu Anlatımı, Türkçe Konu Anlatımı, Zamirler
- Rastgele 10 Yazı:
- Efsane Nedir? – Özellikleri / Tarihsel Gelişimi
- Üç Boyutlu Resimler | Şaşı Bak Şaşır! (: / 5
- Mani Örnekleri / En Güzel Maniler – 6
- Prof. Dr. Ahmet Buran
- Prof. Dr. Muharrem Ergin
- Türk Edebiyatında Mektup Türü
- Edebi Sanatlar – Söz Sanatları
- Türklerin Savaştaki Stratejileri
- Biyografi Türünün Özellikleri
Tarihi Gelişimi ve Temsilcileri - Ahmed-i Dâi
Harika bir anlatım sınavlarda hep karşıma çıkıyordu. Meğer sadece bir tanecik kelimeymiş.