Bir kavram olarak gösterge, bir anlamı işaret eden her türlü belirti, iz veya işareti karşılamaktadır. Yani temelde bir anlam boyutu bir de biçim boyutu olan iki şey arasında bir bağ kurmaya dayanır. Her alanda kurulabilen bu bağlara gösterge denir. Kuşkusuz gösterge geniş kapsamlı bir kavramdır, sadece dilde değil sosyal veya doğal yaşamda da bulunur. Fakat bu yazıda özellikle dilsel göstergeler üzerinde yoğunlaşacağız.

Dilimizde anlamı olan her birime gösterge denilmektedir. Daha açık bir tanımla “kendisi dışında bir şeyi gösteren, onun yerini tutabilen, düşündüren ve bir şeye işaret eden nesne, görünüş, kelime veya her türlü belirtiye” gösterge denilmektedir. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere bir göstergenin “gösteren” ve “gösterilen” olmak üzere iki yönü vardır. Bizi düşündüren, kafamızda bir şeyi canlandıran her türlü işaret gösterendir. Kelimeler, resimler veya çeşitli simgeler gösteren olabilir. Gösterenlerin işaret ettiği, zihnimizde canlanan her türlü anlam ise gösterilendir.

Bir örnekle gösterge kavramını açıklamaya çalışırsak, “UÇAK” kelimesi bir göstergedir. Çünkü bu kelimeyi gördüğümüzde zihnimizde hızlı bir şekilde uçabilen, kanatları olan bir araç gelmektedir. İşte bu göstergenin gösteren kısmı uçak kelimesi, gösterilen ise uçarak ulaşımı sağlayan araçtır. Aynı şekilde aşağıda örneklenen göstergelerde kelimeler bir dilsel göstergedir. Portakal diyince hepimizin aklına gelen meyve, gösterilendir. Aynı şekilde hepimiz için timsah kelimesi, yırtıcı bir hayvan görüntüsünü zihnimizde çağrıştırır.

Gösterge ve dil göstergeleri ile ilgili aşağıdaki konu başlıklarına dokunarak ayrıntılı ve örneklerle hazırlanan ilgili içeriğe ulaşabilirsiniz.

Gösterge Çeşitleri Nelerdir?
Dil Göstergesinin Özellikleri
İletişimde Kullanılan Göstergeler

Dil biliminde gösterge terimi, genellikle “sözcük” karşılığı olarak kullanılmaktadır. Bu terimin yerine “belirtke” sözcüğü de kullanılabilir. Önemli olan gösteren ve gösterilen bağını kuran bir işareti meydana getirmesidir. Her dilin göstereni farklıdır. Türkçe düşünebilen insanlar, fare kelimesini sözlü veya yazılı olarak algıladıklarında hemen zihinlerinde kemirgen, kuyruklu bir hayvan canlanır. İşte gösterge bir yönüyle de soyut bir şeyin veye kavramın sembolü olan işarettir.

Orkun KUTLU