Adlaşmış Sıfat ve Sıfat-Fiil Nedir?
Türkçede sıfatlar veya sıfat-fiiller isimlerin yerini tutarak adlaşmış sıfat olabilir ve bu şekilde fiilimsi olma özelliklerini kaybedebilir. İşte bu yazımızda, sıfatlar ve fiilimsiler içerisinde oldukça karıştırılan ve sınavlarda sıkça sorulan bu iki konu hakkında bilgi ve örnekler sunacağız. Esasında bu durum, dilde kolaylık ilkesi gereği bazen sıfatlardan sonra gelen ismin söylenmesine ihtiyaç duyulmaması neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu şekilde oluşan “adlaşmış sıfat” ve “adlaşmış sıfat-fiil” birbirinden farklı iki kavramdır. Şimdi ikisini de açıklamaya başlayalım:
Öncelikle “adlaşmış sıfat” kavramını ele alalım. “Bir sıfatın, nitelediği ismin yerini tutması” şeklinde tanımlanan bu kavram, Türkçede çok sık kullanılır. Örneğin, “İhtiyar adam” tamlamasındaki sıfat (ihtiyar), nitelediği ismin (adam) yerini “İhtiyar, ne geziyorsun burada?” cümlesindeki gibi tutacak olursa, bu cümledeki “ihtiyar” adlaşmış sıfat olarak kabul edilmektedir. Çünkü kendisinden sonra gelen ismi yutmuş ve onun yerini tutmuştur.
Adlaşmış sıfatlarda sıfatlar, isimleri yutarak onların yerini tutar. İsimlerin söylenmesine gerek duyulmaz. “Saldırıda ölü ve yaralılar var.” cümlesinin aslında “Saldırıda ölü ve yaralı insanlar var.” şeklinde kullanılması gerekir. Fakat “insanlar” demek gereksiz geldiği için, burada “ölü” ve “yaralı” kelimeleri adlaşmış sıfat olarak kabul edilmektedir. Şimdi birkaç adlaşmış sıfat örneği gösterelim:
Örnek: – Güzel, ne güzel olmuşsun, görülmeyi görülmeyi… (güzel kız)
– Kırıkları yerden dikkatlice toplar mısın? (kırık parçaları)
– Baktıklarımızdan pembeliyi daha çok sevdim. (pembeli giysiyi)
– Büyük büyüklüğünü, küçük küçüklüğünü bilmeli. (büyük insan, küçük insan)
– Eşyaları kontrol ediyor, bozukları kenara ayırıyordu. (bozuk eşyaları)
– Küçük kız, hepsinden daha uyanıktı. (uyanık kişi)
– Çocuğun kirlilerini makineye attım. (kirli çamaşır)
– Akıllılar kendine pek güvenir. (akıllı insan)
– Sizin küçük yine ne işler çeviriyor? (küçük çocuk)
– Birkaç parçasını alıp, birkaçını kardeşine bıraktı. (birkaç parça)
Yukarıdaki örneklerde kalın olarak gösterilen kelimeler adlaşmış sıfat örneğidir. Bu kelimeler, cümlenin sonunda parantez içerisinde gösterildiği şekilde olsaydı sıfat göreviyle kullanılmış olacaktı. Örneğin “Bir deli kuyuya bir taş atmış, kırk akıllı çıkaramamış.” cümlesinde “deli” ve “akıllı” kelimeleri adlaşmış sıfattır. Bu kelimeler “deli adam” ve “akıllı insan” şeklinde kullanılsaydı, adlaşmış sıfat olamaz, doğrudan sıfat olarak kabul edilirdi.
NOT: Meslek adları yapan “+ÇI” yapım ekini alan kelimeler, adlaşmış sıfatlarla karıştırılmamalıdır. Örneğin “börekçi, eczacı, simitçi, taksici” gibi kelimelerden sonra “kişi, adam, insan vs.” kelimeler gelmesi gerektiği düşünülmemelidir. Bu kelimelerden sonra zaten isim kullanılmaz.
NOT: Adlaşmış sıfatlardan sonra başka bir isim geliyor ve anlam karışıklığı ortaya çıkıyorsa, mutlaka araya virgül getirilmelidir.
Örnek: İhtiyar, adamın yanına doğru ilerliyordu.
Adlaşmış Sıfat-Fiil
Adlaşmış sıfat-fiil kavramını tanımlayacak olursak, “sıfat-fiil eklerinden birini alan fiil kök veya gövdelerinin, kendisinden sonra gelen isimleri yutarak onların yerini tutması” diyebiliriz. Yani sıfat-fiillerin, kendisinden sonraki ismi içine almasıdır. Adlaşmış sıfat-fiiller, adlaşmış sıfatların bir türüdür. Normalde sıfat-fiillerden sonra mutlaka bir isim gelmelidir. Fakat adlaşmış sıfat-fiillerde bu isim kaybolur.
Örnek: – Gelecekten çok umutluyum. (gelecek günler)
– Çalışan mutlaka bir gün karşılığını alır. (çalışan insan)
– Artık bilinmeze doğru yol alıyorum. (bilinmez zaman)
– Çok okuyan mı bilir, çok gezen mi? (okuyan insan, gezen insan)
– Kaybettiklerine üzülmüyor musun? (kaybettiğin şeyler)
– Görünmez olmak en büyük hayalimdir. (görünmez adam)
– Yapacağını yaptın en sonunda. (yapacağın iş)
– Geçmişin izlerini bir bir silmeliyiz. (geçmiş günler)
– Dışarıda bağıran sen miydin? (bağıran kişi)
– Sevdiğini her şeyin üstünde tutardı. (sevdiği kız)
Yukarıdaki örneklerde kalın olarak gösterilen kelimelerin hepsi sıfat-fiil eklerini almışlar; fakat kendilerinden sonra gelen isimleri yutarak, onların yerini tutmuşlardır. İşte bu şekildeki kullanımlara “adlaşmış sıfat-fiil” denilmektedir.
Orkun KUTLU
BENZER KONULAR
Bu Yazıya 22 Kişi Yorum Yazmış!
Yorum Yaz! | Görüş Bildir!
- Yazının Bağlantısı: Adlaşmış Sıfat ve Sıfat-Fiil Nedir?
- Yazının Bölümü: Dil-Anlatım
- Diğer kaynaklarda arayın:
- Etiketler: Adlaşmış Sıfat, Adlaşmış Sıfat Fiilimsi midir, Adlaşmış Sıfat Fiilimsiler, Adlaşmış Sıfat Nasıl Bulunur, Adlaşmış Sıfat Nedir, Adlaşmış Sıfat Örnekleri, Adlaşmış Sıfat Özellikleri, Adlaşmış Sıfat-Fiil, Adlaşmış Sıfat-Fiil Cümleleri, Adlaşmış Sıfat-Fiil Konu Anlatımı, Adlaşmış Sıfat-Fiil Nasıl Bulunur, Adlaşmış Sıfat-Fiil Nedir, Adlaşmış Sıfat-Fiil Örnekleri, Adlaşmış Sıfat-Fiilin Özellikleri, Adlaşmış Sıfatfiil Nasıl Bulunur, Fiilimsi, Fiilimsiler
- Rastgele 10 Yazı:
Adlaşmış sıfatlarla adlaşmış sıfat fiillerin birbirinden farklı olduğunu sayenizde öğrendim. Hatta adlaşmış sıfatlarla kalıcı isimleri hep birbirine karıştırıyordum ama yine buradan farkını öğrendim. Unutmazsam şu anda her şey çok iyi.
Gercekten çok yararlı oldu çok da özenerek hazırlanmış. Teşekkürler.
İkiside aynı değil mi aslında?
Adlaşmış sıfat farklı , adlaşmış sıfat fiil farklıdır.
Daha fazla cümle yaparmısınız adlaşmış sıfat cümlelerinden 30 tane yaparmısınız?
Bu örnekler adlaşmış sıfat değildir. Çünkü sıfat fiil eki almamıştır. an, ası, mez, ar, dik ecek, miş almamış. Adlaşmış sıfat fiile örnek olarak:
“Gelen gideni aratır.” cümlesi verilebilir. Adlaşmış sıfat fiil sıfat fiil eki alan sözcükten sonra kişi ya da şey sözcüğü getirilerek bulunur.
Fiilimsiler 3’e ayrılır bunlar şunlardır: isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil.
İSİM FİİL: İsim fiillerin ekleri -ma, ış-,-mak dır. Kısaca bunu mayışmak diye kodlayabiliriz cümlede isim fiili bulduğuna pek emin değilsen fiile -ma, -me olumsuzluk eklerini getir eğer cümle anlamlı ise kesinlikle isim fiilidir. Eğer cümle anlamsız ise bu isim fiil değildir.
SIFAT FİİL: Sıfat fiilin ekleri ise -an, -ası, -mez, -ar, – dik, -ecek, -miş’tir. Bunu da kısaca ANASI MEZAR DİKECEKMİŞ diye kodlayabilirsin. Sıfat fiili bulurken nasıl ve hangi sorularını kullanıcaksın cevap çıkıyorsa buna sıfat fiil denir. Sıfat fiile de -me, -ma ekleyebilirsin aynı şekilde.
ZARF FİİL: Zarf fiileri de kısaca KENYALI ASİYE İNCE İP ARAKLADIKÇA EVE GELİR GELMEZ YATIP UYUDU olarak kodlayabilirsin. Zarf fiili de bulurken aynı şekilde -me, -ma ekliyoesun cevap çıkarsa doğru bulmuşsun unutma bunu cevabından emin olmak için kullanıyosun. Zarf fiili bulurken son olarak da nasıl ve ne zaman sorularını kullanıyosun cevap çıkarsa doğru bulmuşsun demektir.
Umarım yardımcı olmuşumdur.
Teşekkürler çook sağolun yarınki denemeye çok yardımcı olacak.
Abilerim lütfen bana fiilimsiyi anlatacak olan var mı?
Adlaşmış sıfatlar cümlede fiilimsi olarak kabul ediliyor mu?
Bu kelimeler fiilimsi olarak kabul edilmezler Merve. İsim fiil eki alan, ayrıca fiilimsi olma kriterlerine uygun bir şekilde kalıplaşan; fakat bir varlığın veya kavramın adı olan sözcükler fiilimsi olarak kabul edilmezler.