Türkçede sıfatlar veya sıfat-fiiller isimlerin yerini tutarak adlaşmış sıfat olabilir ve bu şekilde fiilimsi olma özelliklerini kaybedebilir. İşte bu yazımızda, sıfatlar ve fiilimsiler içerisinde oldukça karıştırılan ve sınavlarda sıkça sorulan bu iki konu hakkında bilgi ve örnekler sunacağız. Esasında bu durum, dilde kolaylık ilkesi gereği bazen sıfatlardan sonra gelen ismin söylenmesine ihtiyaç duyulmaması neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu şekilde oluşan “adlaşmış sıfat” ve “adlaşmış sıfat-fiil” birbirinden farklı iki kavramdır. Şimdi ikisini de açıklamaya başlayalım:

Öncelikle “adlaşmış sıfat” kavramını ele alalım. “Bir sıfatın, nitelediği ismin yerini tutması” şeklinde tanımlanan bu kavram, Türkçede çok sık kullanılır. Örneğin, “İhtiyar adam” tamlamasındaki sıfat (ihtiyar), nitelediği ismin (adam) yerini “İhtiyar, ne geziyorsun burada?” cümlesindeki gibi tutacak olursa, bu cümledeki “ihtiyar” adlaşmış sıfat olarak kabul edilmektedir. Çünkü kendisinden sonra gelen ismi yutmuş ve onun yerini tutmuştur.

Adlaşmış sıfatlarda sıfatlar, isimleri yutarak onların yerini tutar. İsimlerin söylenmesine gerek duyulmaz. “Saldırıda ölü ve yaralılar var.” cümlesinin aslında “Saldırıda ölü ve yaralı insanlar var.” şeklinde kullanılması gerekir. Fakat “insanlar” demek gereksiz geldiği için, burada “ölü” ve “yaralı” kelimeleri adlaşmış sıfat olarak kabul edilmektedir. Şimdi birkaç adlaşmış sıfat örneği gösterelim:

Fiilimsi nedir, tanımı, çeşitleri ve cümle örneklerle konu anlatımı sayesinde bu konuyu oldukça kısa ve anlaşılır şekilde kavrayabileceksiniz. Özellikle 8. sınıf müfredatında yoğunlaşan bu konu ne yazık ki öğrenciler tarafından çok karıştırılmakla birlikte, öğrenildikten sonra testlerde çözmesi en kolay soruların başında gelmektedir. Bunun için konu anlatımında önerilen noktalara dikkatle bakılırsa, fiilimsi konusu kolayca öğrenilebilir.

Fiilimsiyi tanımlayarak işe başlayalım: “Fiil kök veya gövdelerinden belirli eklerle türetilen; fakat fiil özelliğini yitirerek cümle içerisinde isim, sıfat, zarf görevleriyle kullanılan kelimelere fiilimsi / eylemsi denir.” Tanımdan anlaşılacağı üzere, fiilimsilerin belli ekleri vardır ve bu ekleri alarak cümle içerisinde belli görevler üstlenirler. Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerinden türemelerine karşın, fiil özelliği taşımazlar ve çekimli fiil olarak kabul edilemezler.

Bu konuyu tam anlamıyla kavramak için, fiilimsinin üç türünün de eklerini kodlayarak ezberlemeniz gerekmektedir. Çünkü bu ekleri bilmeden cümle içerisinde fiilimsileri bulmanız oldukça zordur. Daha sonra bu eki alan fiilimsinin cümle içerisinde hangi görevle kullanıldığına bakmanız gerekir. Mesela “-mak” isim-fiil ekini alan bir kelimenin, cümle içerisinde mutlaka isim göreviyle kullanılması gerekmektedir. Eğer bu adımı da doğruluyorsa, bu kelimenin fiilimsi olduğunu söylemek mümkün olur.

Türkçe dersi 8. sınıf konu anlatımı içerisindeki zarf-fiil nedir, ekleri nelerdir, zarf-fiil cümle örnekleri hakkında bilgi alabileceğiniz bu yazımız sayesinde, fiilimsilerin bir kolu olan zarf-fiilleri kolayca kavrayabileceksiniz. Zarf-fiiller, fiilimsilerin tamamı gibi “fiil” kök veya gövdelerinden belirli ekleri alarak türeyen kelimelerdir. Bu kelimeler cümlede “zarf” görevi ile kullanılır. “Ulaç” veya “bağ-fiil” olarak da bilinen zarf-fiiller, fiilimsilerin üç grubundan bir tanesini oluşturur. Zarf-fiiller fiil kök veya gövdelerine getirilen “-ıp, -arak, -ınca, -ken, -leyin, -mez, -diğinde, -dıkça, -eli, -esiye, -ir…-mez, -casına, -a” ekleriyle oluşturulur.

Zarf-fiil eklerini “Kenyalı asiye ince ipi araklamadıkça madene giremez.” şeklinde kodlayarak ezberlemeniz mümkündür. Bu ekler, fiillerin cümlede zarf olarak kullanılmalarını sağlar. Örneğin, “bak-” fiiline “-arak” zarf-fiil eki geldiği zaman “bakarak” zarfı oluşur ve bu kelime cümle içerisinde herhangi bir fiili niteler hâlde kullanılır. “Etrafımızdaki güzel manzaraya bakarak şehri geçtik.” cümlesinde görüldüğü üzere, nasıl ki sıfat-fiiller cümlede her zaman bir ismi niteliyorsa; zarf-fiil ekini alan kelimeler de cümle içerisinde mutlaka bir fiili veya sıfatı nitelemelidir.

Örnek: – Kardeşim koşarken ayağını burktu.
– Bu dünyaya geldim geleli yüzüm gülmedi.
– Sözlerime gülerek karşılık veriyordu.
– Sabahleyin kuşların sesiyle uyanmak ne güzel.
– Eve gelir gelmez kendimi yatağa attım.
– Yemek pişince haber vermeyi unutma.
– Toroslarda yörük çadırı tüttükçe, Türklük ölmez!

Türkçe dersi 8. sınıf konu anlatımı içerisindeki sıfat-fiil nedir, ekleri nelerdir, sıfat-fiil cümle örnekleri hakkında bilgi alabileceğiniz bu yazımız sayesinde, fiilimsilerin bir kolu olan sıfat-fiilleri kolayca kavrayabileceksiniz. Sıfat-fiiller, fiilimsilerin tamamı gibi “fiil” kök veya gövdelerinden belirli ekleri alarak türeyen kelimelerdir. Bu kelimeler cümlede “sıfat” görevi ile kullanılır. “Ortaç” olarak da bilinen sıfat-fiiller, fiilimsilerin üç grubundan bir tanesini oluşturur. Sıfat-fiiller fiil kök veya gövdelerine getirilen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleriyle oluşturulur.

Sıfat-fiil eklerini “Anası mezar dikecekmiş.” şeklinde kodlayarak ezberlemeniz mümkündür. Bu ekler, fiillerin cümlede sıfat olarak kullanılmalarını sağlar. Örneğin, “sön-” fiiline “-müş” sıfat-fiil eki geldiği zaman “sönmüş” sıfatı oluşur ve bu kelime cümle içerisinde herhangi bir ismi niteler hâlde kullanılır. “Süslemeler arasındaki sönmüş balonları topladık.” cümlesinde görüldüğü üzere, sıfat-fiil ekini alan kelimeler cümle içerisinde mutlaka bir ismi nitelemelidir.

Örnek: Kırda açan çiçekleri çok severim.
Toplantıda hep tanıdık yüzler vardı.
Daha görülecek günlerimiz var çocuğum.
Yıkılası gurbet ayırdı bizi.
Asker koşar adımla komutanın yanına geldi.
Dönülmez akşamın ufkundayım.
Mayın tarlasına düşmüş bir deli gibiyim.
Sönmeyen bir ateştir Türklük.