Göktürk (Orhun) Alfabesi
Türklerin siyasal varlık olarak tarih sahnesine çıkmaları, Milattan önceki yüzyıllara, Hiung-nu’lar dönemine kadar geriye gitmektedir. Hunlar döneminde yazının kullanıldığına ilişkin bazı kayıtlar olmakla birlikte, bu yazının niteliği hakkında açık bilgilere sahip değiliz. Bu yüzden Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabe Göktürkler döneminde yaygınlık kazanan Göktürk alfabesidir. Son yıllarda Issık-Göl yakınındaki bir kurganda bulunan iki satırdan oluşan yazı, Göktürk alfabesi karaterinde olup, M.Ö. V.-IV. yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu yüzden de Göktürklere bağlanan ilk Türk yazısının Göktürk Kağanlığı`nın kuruluşundan yüzyıllarca önce bulunduğunu kabul etmek gerekmektedir.
İlk Türk alfabesinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar Göktürkler döneminde dikilen yazıtlarda karşımıza çıkmaktadır. Çözülüp değerlendirilmeleri ancak XIX. yüzyıl sonunda mümkün olmuştur. Bunlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlar olmuştu. 1889’da da Orhon yazıtları diye anılan iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştı. Öteki yazıtlardan farklı olarak bunların arka yüzlerinde Çince metinler de vardı. Yani Ankara`daki Augustus Tapınağı’nda olduğu gibi iki ayrı dilde yazılmışlardı. Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen, 1893`te bu yazıtları çözmüş, böylece bunların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirildikleri, yazının Türklere özgü bir alfabe, dilin de eski Türkçe olduğu meydana çıkarılmıştı.
Göktürk alfabesi, Göktürkler döneminden -yani 7. yüzyıldan- başlayarak Karahanlı dönemine kadar kullanılmıştır. Yaklaşık 5 yüzyıl boyunca yazı dili olarak kullanılan Göktürk alfabesinin en güzel örnekleri Orhun Yazıtları’dır. Kağıt üzerinde bu alfabenin kullanıldığı en güzel örnek ise, Irk Bitig adlı eserdir. Göktürk alfabesi Göktürk ve Uygur devletleri döneminde kullanılmış, sonra yerini Uygur alfabesine bırakmıştır.
Anıtların öneminden ötürü Orhon alfabesi diye de anılan Göktürk alfabesinin kökenine gelince, bu konuda çok farklı görüş ve iddialar bulunmaktadır. Bu alfabede kullanılan işaretler, Runik diye adlandırılan eski Iskandinav yazısındaki işaretlere benzediğı için Runik karakterli sayılmış ve o alfabeyle ilişkilli olabileceği öne sürülmüştür.Yazıyı çözen Thomsen, bu Türk alfabesinin Arani alfabesinden türemiş olabilece görüşünü savunmuştu. Buna karsın Aristov gibi Rus bilginleri, bu yazıdaki işaretlerin eski Türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir. A. Cevat Emre ise, Göktürk yazısının Sümer yazısı ile aynı kökten gediğini varsaymıştır. Bütün bu değişik, hatta çelişik savlar arasinda söylenebilecek şey, bilim çevrelerinde en çok Thomsen’ın görüşünün tutunduğudur.
Göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk Türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde de kullanılmıştır. Doğu Türkistan Yazmaları diye adlandırılan eserler bunu kanıtlamaktadır. Bu alfabenin Göktürkler’den sonra gelen Uygurlar döneminde de bir süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen Şine-Usu yazıtı ile son yıllarda bulunan Taryat Yazıtı bunu göstermektedir. Bunun dışında Göktürk alfabesi, bazı değişikliklerle Bulgarlar,Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller tarafından da kullanılmış ve böylece Orta Asya‘dan Avrupa içlerine kadar yayılmıştır.
Göktürk alfabesindeki 38 harf, aşağıdaki tabloda toplu hâlde gösterilmiştir. Bu tablo, Orhun yazısını öğrenirken, özellikle ünsüzlerin kalınlık – incelik durumlarını anımsamak amacıyla sıkça kullanılacaktır.
|» Türklerin Kullandıkları Alfabeler «|
|» Uygur Alfabesi «| – |» Arap Alfabesi «| – |» Latin Alfabesi «| – |» Kiril Alfabesi «|
BENZER KONULAR
- Yazının Bağlantısı: Göktürk (Orhun) Alfabesi
- Yazının Bölümü: Alfabeler
- Diğer kaynaklarda arayın:
- Etiketler: Alfabe, Alfabeler, Çince, Eski Türk Alfabesi, Göktürk Alfabesi, Göktürk Alfabesi Açıklama, Göktürk Alfabesi Hakkında Bilgi, Göktürk Alfabesi Konu Anlatımı, Göktürk Alfabesi Nedir, Göktürk Alfabesi Örnek, Göktürk Alfabesi Resim, Göktürk Alfabesi Tablo, Göktürk Yazısı, Göktürkçe, Göktürkler, Göktürklerin Kullandıkları Alfabe, Orhun Alfabesi, Orhun Alfabesi Hakkında, Orta Asya, Runik Yazı, The Alphabet of Orhun Gokturk, Türk Alfabeleri, Türk alfabesi, Türk Yazısı, Türklerin Kullandıkları Alfabeler, Uygurlar
- Rastgele 10 Yazı:
Aynen! Kullanılmayan harflerin yerine hangi harfler kullanılıyor bilen varmı?
Bu alfabe, Orhon Türklerinden sonra Moğolistan bozkırlarında egemen olan Moğolistan Uygurları tarafından da yine taş yazıtlar üzerinde kullanılmıştır. Daha sonra Çin’e göç eden Uygurlardan kalma bir fal kitabı olan Irk Bitig ise bu alfabenin en önemli metinlerinden biri ve kağıt üzerine yazılmış tek örneğidir.
Türkçenin yazımında Türklerce kullanılan ilk alfabe bilindiği gibi eski Türk runik yazısı veya Göktürk/Orhon alfabesidir. Kimilerince sanıldığı gibi runik alfabe Türklerin milli alfabesi değildir.
Eski İskandinav yazıtlarında kullanılan runik alfabeye benzediği için batılılarca runik adıyla anılsa da kökeni konusunda çok farklı görüşler vardır. Bunların en kabul göreni Thomsen’in Sami köken görüşüdür. Ancak bu alfabeye Türklerin de kimi katkılarda bulunduğu kabul edilir:
eb > “ev”
ok > “ok” vb.
Yardımlar için teşekkürler.
Off bu değil ilk alfabeyi kim ne zaman buldu?
Sümerliler 3000-3500 arası.
O zaman sende ilk alfabeyi kim ne zaman buldu yazsaydın google ye.
gökTürk alfabesinin etkilendikleri kültürler, bu alfabelerin edebi eserlere etkisini de araştırıp buraya koyarsanız memnun olurum.şimdiden teşekkürler..
Benim adım Ceren ve Orhun Alfabesinde c harfi yok,Ceren ismi de baktığım bütün kaynaklarda öz Türkçe olarak olarak geçiyor ama ismimi gökTürk alfabesiyle yazamıyorum nedenini birileri açıklayabilir mi ? :)
Aslında var ama ortaya çıkarmıyorlar onlara göre c harfi uğursuzlukharfı olarak biliniyor.