İştikak – Türetme Sanatı / Edebi Sanatlar
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: 1 Yorum var.
Aynı kökten türeyen sözcükleri bir arada kullanmaya iştikak denir. Sözcük anlamı “türeme, türetme” olan “iştikak” sözcüğünün terim anlamı ise “aynı kökten türeyen birden fazla sözcüğü bir arada kullanmak” olarak açıklanmaktadır. Yani kökü aynı olan birden fazla sözcüğü aynı cümle içerisinde kullanmaya “iştikak” sanatı adı verilmektedir.
ÖRN: Ey beni lutfuyla yoktan var eden Rabb-i gafûr,
Mağfiret kıl eyledikte azm-i iklîm-i bekâ.
Enderunlu Vâsıf
(Ey beni iyiliğiyle, rahmetiyle yoktan var eden, bağışlayıcı merhametli Allah, sonsuzluk dünyasına, ahirete gittiğimizde bizi bağışla, bize merhamet et.)
Akis / Yansıtma – Çaprazlama Sanatı
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: Yorum yok.
Bir cümle ya da dize içindeki sözleri ters çevirerek söylemeye akis denir. “Akis” sözcüğünün, kelime –yani sözlük– anlamı, “geri dönme, yansıma”dır. Sözcüğün terim anlamı ise, “bir mısra içinde anlamlı bir ifadenin ters çevrilip, yine anlamlı bir ifadeye dönüştürülerek yerleştirilmesiyle yapılan sanat” olarak açıklanmaktadır.
Akis (yansıtma) sanatı, reklam sloganlarında da sıkça kullanılmaktadır. Tersten okunduğunda da anlamlı olan cümlelerde akis bulunmaktadır.
ÖRN: Dîdem ruhunu gözler gözler ruhunu dîdem,
Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem,
Nazmî
Birinci mısraın “Didem ruhunu gözler” ifadesi ters çevrilerek, “gözler ruhunu dîdem” anlamlı ifadesine dönüştürülmüş ve aynı mısrada yerleştirilmiştir. İkinci mısra da aynıdır.
Mecaz – Değişmece Sanatı / Edebi Sanatlar
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: 2 Yorum var.
Bir sözcüğün gerçek anlamlarından (temel ve yan anlamlarından) sıyrılarak,başka bir sözcüğün yerinde kullanılmasıdır. Sözcükler cümle içerisinde ya da en azından başka sözcüklerle öbekleşerek mecazlı anlam kazanır. Deyimler,mecazlı öbeklerin en tipik örnekleridir. Atasözlerinde de mecaz bolca kullanılır.
Mecaz sanatı, bir sözü gerçek anlamının dışında kullanma sanatıdır.
ÖRN: Aşkın aldı benden beni,
Bana seni gerek seni,
Ben yanarım dün ü günü,
Bana seni gerek seni.
Yunus Emre
Yukarıdaki dörtlükte “yanmak”, aşağıdaki dörtlükte de “deynek” sözcüğü mecaz sanatına örnektir.
Anavarza at oynağı,
Kana bulanmış gömleği,
Kıyman a zalimler kıyman,
Kör karının bir deyneği.
Sözcüğe mecazlı anlam yüklenmesinde iki ana yöntem vardır:
Aliterasyon – Ses Tekrarı Sanatı
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: 2 Yorum var.
Dize ya da mısrada ahenk oluşturacak şekilde,aynı sesin veya hecenin tekrarlanmasıdır. Aynı ses ya da hecelerin bir ahenk yaratmak amacıyla tekrarlanmasıdır. Bir şiirde ya da düzyazıda ahenk yaratmak amacıyla aynı ses ya da hecenin yinelenmesine aliterasyon denir.
ÖRN: Eylülde melül oldu gönül soldu lale
Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hale.
ÖRN:Dest-busi arzusıyle ölürsem dostlar,
Kûze eylen toprağım sunun anınla yâre su.
Fuzuli
Fuzuli’nin dizelerinde “s” ünsüzünün tekrar edildiği dikkati çekmektedir.
ÖRN: Kara pulat uz kılıcım tartmayınca,
Kara börklü koca başın kesmeyince,
Alca kanın yer yüzüne tökmeyince,
Karındaşım Kayan kanın almayınca,
Komazım…
Dede Korkut