Lebdeğmez – Dudak Değmez Sanatı
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: Yorum yok.
Genellikle halk edebiyatında, aşıklık geleneği içinde kullanılan bir edebî sanattır. İçinde ‘b,p,f,m,v‘ gibi dudak ünsüzleri bulunmayan sözcüklerle yazılan şiire “lebdeğmez” denir.
Farsçada “leb“, “dudak” demektir. Bu sanata “lebdeğmez” denilmesinin nedeni, içinde dudak ünsüzleri olan “b, p, f, m, v” ünsüzleri bulunmayan şiirlerin yazılmasıdır. Halk şairleri, yani ozanlar bu şiirleri doğaçlama olarak / daha önceden hazırlıkları bulunmadan söyleme yarışması yaparlar. Yaparken iki dudağının arasına iğne koyarlar. Dudak ünsüzlerinden birini söyledikleri zaman, bu iğne dudağına batacaktır.
ÖRN: Her şey ne sıcaktı, her şey ne iyi
Hatta o karanlık, aysız geceler
Ahmet Kutsi Tecer
İham Sanatı / Edebi Sanatlar
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: Yorum yok.
İki ya da ikiden fazla anlamı olan bir kelimeyi bir mısra ya da beyit içinde bütün anlamlarını kastederek kullanma sanatıdır. Ancak bu yaparken beytin genel anlamıyla, kelimenin çeşitli anlamları arasında yakın bir ilgi kurmak gerekir.
Îhâmın kelime anlamı vehme, şüpheye, kuruntuya, tereddüde düşürmektir. Yani şair kelimeyi öyle kullanır ki okuyucu o kelimenin bütün anlamlarıyla şiiri anlayabilir, anlamlandırabilir. Dolayısıyla; okuyan, şair bu kelimeyi acaba hangi anlamda kullandı diye tereddütte kalabilir yada her okuyucu o kelimeyi (îhâm yapılan kelimeyi) şairin kendi anladığı anlamda kullandığını vehmeder, düşünür.
ÖRN: Her gelen rind kanar zevke bu mecliste Kemâl,
Cânib-i rahmete son çektiği sâğarla döner.
Yahya Kemâl
Beyitte geçen “kanar” kelimesinde îhâm sanatı vardır. Zira kelimenin aldanmak ve doymak, kanmak şeklinde iki anlamı vardır ve beyit bu iki anlamın hangisiyle açıklanırsa açıklansın anlamlı olur.
“Kanar” kelimesini “aldanmak” anlamında alırsak beytin anlamı şu şekilde okur : “Kemâli, her gelen rind bu mecliste zevke aldanır ve rahmet tarafına, son çektiği kadehle döner.”
“Kanar” kelimesini “kanmak ve doymak” anlamında aldığımızda ise beytin anlamı şu şekilde olur : “Kemâl, her gelen rind bu mecliste zevke doyar, kanar (ve) rahmet canibine son çektiği kadehle döner.”
İrsal-i Mesel – Atasözü Kullanma Sanatı
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: Yorum yok.
Dizelerde bir atasözü ya da deyimi kullanma, açıklama sanatıdır. İrsal-ı mesel, atasözlerini kullanarak yapılan bir söz sanatıdır. İrsal, göndermek, mesel ise atasözü manasına gelir. Şiirde anlamı pekiştirmek, anlaşılır kılmak için yazıya konuyla ilgili atasözü koyarak yapılır.
ÖRN: Meseldir, gülşen-i âlemde bir gülle bahar olmaz.
İrsal-ı mesel: Söze güç katmak amacıyla bir dize ya da beyitte atasözü niteliğinde özlü söz kullanma sanatına irsal-ı mesel denir. İrsali mesel sanatında ortaya konan söz hiçbir zaman atasözü değil, atasözü değerinde, doğruluğu herkes tarafından kabul edilen, üzerinde tartşılmayacak kadar açık olan bir sözdür.
“Fani Karac’oğlan fani,
Veren alır tatlı canı,
Yakışmazsa öldür beni,
Yeşil bağla ala karşı.
Karacaoğlan
Seci – İç Kafiye Sanatı / Edebi Sanatlar
Tarih: 16 Ekim 2011 | Bölüm: Söz Sanatları | Yorumlar: Yorum yok.
Cümlelerin ya da bir cümle içinde birden çok sözcüğün sonlarındaki ses benzerliğine seci denir. Seci, nesirde kullanılan uyak olarak da tanımlanabilir. Özellikle Divan nesrinde secili anlatım bir amaç sayılmıştır. Düz yazıda cümle içinde yapılan uyağa denir.
– İlahi, kabul senden, ret senden; şifa senden, dert senden İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin,kaim eyle.
– Ten cübbesi çak gerek, gönül evi pak gerek.
– Ey gönlümün nuru, gönüllerin süruru!
– De gül idim ben sana mail sen ettin aklımı zail.
Karışık Örnekler: