Kerderli Mahmud
Harezm-Altınordu Türkçesiyle yazılmış eserlerden biri de Nehcü’l-ferâ-dis’ûr. Bu eserin kim tarafından yazıldığı henüz tam olarak belirlenememiştir. Nitekim Nehcü’l-ferâdis’in Yeni Cami nüshasını bulan Zeki V.Togan,eserin müellif veya müstensihinin kim olduğu konusunda şu sıralarda kat’î bir şey söylenemeyeceğini belirtirken, Fuad Köprülü, şimdilik kaydıyla, Mahmûd bin Alî es-Sarâyî’yi yazarı olarak kabul etmektedir. Ahmet Caferoğlu da bu görüşe katılmaktadır. Mahmûd bin Alî, bugün Kunya Ürgenç denilen Ürgenç’in kuzeydoğusunda bulunan Kerder şehrindendir. Harezm’in sayılı kültür merkezlerinden olan Kerder’de pek çok fıkıhçı ve ilim adamı yetişmiştir.
Nehcü’l-ferâdis, XIV. asrın ortalarında, elimizdeki nüshaların en eskisinde görülen 1358 tarihinden önce yazılmıştır. Türkçe’de bilinen ilk kırk hadis tercümesi olan eser 444 sayfa olup onar fasıllık dört bâb hâlinde tertip edilmiştir.
Birinci bâbda; Hz. Peygamber’in faziletleri (vahiy gelmesi, onun ve ashabının İslâmiyetin ilk zamanlarındaki durumları, Hicret, gösterdiği mucizeler, Mekke’nin fethi, Miraç hadisesi, Huneyn Gazası ve rihlet), ikinci bâbda; Hulefâ-yı Râşidîn (Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali), Ehl-i Beyt (Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve Hz. Fâtıma) ve Dört İmam’ın (İmâm-ı A’zam Ebû Hanife, İmam Şafiî, İmam Mâlikî ve İmam Hanbelî) faziletleri, üçüncü bâbda; kulun Allah’a karşı işlemesi gereken iyi ameller (namaz, sadaka ve zekât, oruç, hac ve umre, anne ve babaya hizmet etmek, helâl yemek gibi konular), dördüncü bâbda ise; Ce-nâb-ı Hakk’a hoş gelmeyen ameller (haksız yere kan dökmek, zina etmek, içki içmek, kibirlenmek, yalan ve gıybet etmek, riya, kin ve haset gibi şeyler) üzerinde durulmuştur.
Müellif, her faslın başında Türkçeye tercümesiyle birlikte bir hadise yer vermiş, ardından hadisin manasını yorumlamıştır.
Bunun için çeşitli dönemlerde yetişmiş önemli müfessirler, muhaddisler ile tarihçilerin kitaplarıyla bazı menâkıb, megâzî, siyer gibi eserlerden istifâde etmiştir. Halkın kolaylıkla okuyup anlayabilmesi için sade bir dille yazılan Nehcü’l-ferâdis, Türk edebiyatının en eski mensur eserlerinden olup özellikle dil tarihi ve dil çalışmaları için önemlidir. Nehcü’l-ferâdis’in Yeni Cami nüshası, Macar Türkologu Janos Eckmann’ın önsözü ile birlikte TDK tarafından 1956 yılında yayımlanmıştır.
Eserin çeviriyazı metni J. Eckmann tarafından hazırlanmıştır. Ancak Ölümü üzerine gerekli düzeltme ve eklemeler Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar tarafından yapılarak 1984’te neşredilmiştir (Nehcü’l-ferâdis (II) Metin, Ankara 1984).
