İstiklal Marşındaki Söz Sanatları

Kahraman ordumuza yazılan şanlı  İstiklal Marşı‘mızda, büyük şair  Mehmet Akif Ersoy‘un yapmış olduğu  söz sanatları aşağıda açıklanarak verilmiştir. İstiklal Marşı’nı iyi anlamak ve yazıldığı dönemde Türkler’in içinde olduğu psikolojik durumu iyi tahlil etmek gerekir. Çünkü İstiklal Marşı, bir ulusun bağımsızlık mücadelesini dünyada belki de eşi görülmeyecek bir güçle kazandıktan sonra, böylesine  kutlu bir marşı hak etmiş olması dünya milletlerine örnek olmuştur.

Türk’ün bağımsızlık mücadelesi, tüm dünyada emperyalist güçlere karşı insanları harekete geçirmiştir. İşte kazanılan zaferlerin simgesi, Türk’ün bu marşında gizlenmiştir. Kahraman ırkımıza saldıran güçleri kanla boğup, parçalayan Türkler’in önünde 7 düvelin bile duramayacağını tarihe yazdıran gizil güç, İstiklal Marşı‘mızın her dizesine gömülmüştür.

İşte bu gizli anlamı çözebilmek için, ulusal marşımızın inceliklerini – söz sanatlarını iyice incelemek gerekmektedir. Yorumlarda konuklarımızın ısrarla istedikleri bu konuda yapılan açıklamalar, umarım İstiklal Marşı’nı daha iyi anlamamıza yardımcı olur.

1. Kıta

Yazar “Korkma!” sözüyle, Türk Ulusu’na seslenmektedir ve burada “nida” (seslenme) sanatı bulunmaktadır. “Ocak” sözü, ikinci dizede yurtta bulunan herhangi bir evi karşılamak için kullanılmıştır. Yani şairin ocak sözünden kastı, bir Türk’ün yuvasıdır. Bunun için bu dizede “mecaz-ı mürsel” (ad aktarması) sanatı vardır. “Tüten ocak” kelime grubunda, “mecaz” sanatı vardır; çünkü bir ocağın tütmesiyle bir evdeki yaşamın devam etmesi kastedilmiştir. Ocak, temel anlamda ateşi karşılamaktadır. Ev ise genellikle üstünden duman çıkan bir hane olarak tasvir edildiği için, ocağın tütmesiyle evin bacasının tütmesi arasında “mecaz” bağlantısı kurulmuştur. Aynı şekilde ocağın sönmesi de yaşamın bitmesine işaret ettiğinden “ocağın sönmesinde” de yine bir “mecaz” bağlantısı kurulmuştur.

Sponsorlu Bağlantılar

Birinci dizedeki “şafak“, denize benzetilmiştir. Bu benzetmede “benzetilen” kullanılmadığı için, burada “kapalı istiare” sanatı vardır. Sancağın “yüzmesi” ile kastedilen şey, bayrağın dalgalanmasıdır. Burada da mecaz sanatı vardır. Aynı şekilde bayrağın “yıldıza” benzetildiği üçüncü dizede, bir “benzetme” (teşbih) sanatı bulunmaktadır. Birinci dizedeki “sancak – ocak – yurt – millet” sözcükleri ile “şafak – yıldız – parlamak – sönmek” sözcükleri arasında anlam yönünden yakınlık bulunduğundan, bu sözcüklerle “tenasüp” sanatı yapılmıştır. “O benim milletimin yıldızı” sözünde, Türk Ulusu’na ait her ferdin içindeki bayrak sevgisi bir yıldız ile hatırlatılmıştır ve burada “telmih” (hatırlatma) sanatı yapılmıştır. “O benim… / o benim…” sözcüklerinin yinelenmesiyle “tekrir” (tekrar) sanatı yapılmıştır.

2. Kıta

Birinci dizedeki “hilâl” sözcüğü, ayın bir hâlini karşılayan bir sözcük iken bayrağın yerine kullanılmıştır. Yani burada “parça – bütün ilişkisi” kurulmuştur ve böylece “ad aktarması” (mecaz-ı mürsel) sanatı yapılmıştır. İkinci dizede “kahraman ırkıma bir gül” sözüyle, bayrak bir insana benzetilmiştir ve burada “kişileştirme” (teşhis) sanatı bulunmaktadır. Son dizede “Hak” adının hem “adalet, doğruluk” hem de “Tanrı, Allah” anlamını karşılamak üzere kullanılması ile bir sözcük iki farklı anlamda kullanılmış ve “tevriye” sanatı yapılmıştır. “Hilal – ırk – istiklal – millet” sözcükleri arasında anlam açısından yakınlık bulunduğu için, burada da “tenasüp” sanatı vardır. Yine “hilâl, çatma, gül, şiddet, celâl” sözcükleri arasında da “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.

3. Kıta

Birinci dizedeki “yaşadım, yaşarım” sözcükleri tekrar edilerek kullanıldığı için “tekrir” (tekrar) sanatı yapılmıştır. İkinci dizedeki “çılgın” sözcüğü, “düşmanlar” yerine kullanıldığı için burada benzetme vardır. Burada benzeyen öğe gösterilmediği için “açık istiare” sanatı bulunmaktadır. “Zincir vurmak” deyimi, insanları “hapis etmek, tutsak etmek” anlamında kullanılmıştır. Yani kastedilen anlam farklı olduğundan, burada “mecaz” sanatı vardır. “Kükremiş sel gibiyim…” sözünde Türk milleti, kükremiş bir sele benzetildiğinden burada “benzetme” (teşbih) sanatı vardır. Üçüncü dizedeki “bent” sözcüğü bir engeli karşılamak için kullanılmıştır ve burada “mecaz” sanatı yapılmıştır.

“Yırtarım dağları, enginlere sığmam…” sözleriyle başlayan dizede apaçık bir “abartı” sanatı bulunmaktadır. Ayrıca şairin “yırtarım dağları” sözüyle, Ergenekon Destanı‘na hatırlatma yapılmıştır. Çünkü Türkler, Ergenekon‘dan dağları eritip – yırtarak kurtulmuşlardır. Bunun için burada “hatırlatma” (telmih) sanatı bulunmaktadır. Son olarak “dağ – engin – bent – sel” sözcükleri arasında “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.

4. Kıta

“Garbın afâkı” sözcük grubu ile “batı sınırları” kastedildiğinden, burada “mecaz” sanatı vardır. Savaşlarda artık teknolojik yönden güçlü silahların kullanıldığını ifade etmek için “çelik zırhlı duvar” sözünü kullanan şair, burada bir benzetme yapmıştır. Benzetmedeki benzeyen öğe gösterilmediğinden burada “açık istiare” sanatı vardır. “Ulusun!” sözcüğü hem “yücesin” anlamında hem de “bağırsın” anlamında kullanılmıştır. Bunun için bir sözcüğün iki farklı anlamda kullanıldığı bu dizede “tevriye” sanatı yapılmıştır.

“İman” sözcüğü, Türk Ulusu’nun zorluklarla kazandığı sınırlara benzetilmiştir ve düşmanların asla bu sınırları ele geçiremeyeceği belirtilmiştir. Bunun için bu dizede “benzetme” sanatı bulunmaktadır. Son olarak “medeniyet” sözcüğünün tek dişi kalmış canavara benzetildiği dizede “benzetme” (teşbih) sanatı bulunmaktadır.

5. Kıta

Birinci dizedeki “alçaklar” sözcüğü ile yurdu işgal eden “düşmanlar” kastedilmiştir. Bunun için bu dizede “mecaz” sanatı bulunmaktadır. İkinci dizedeki “hayasızca akın” düşman işgaline benzetildiği için bu dizede “benzetme” sanatı yapılmıştır. Kurân’da Tanrı’nın insanlara vaadettiği günlerin yakında geleceğini söyleyen şair, “hatırlatma” (telmih) sanatı yapmıştır. “Akın – siper – yurt – gövde” sözcükleri arasında tenasüp sanatı vardır. Son olarak “kim bilir?” sorusu ile yazar Türk ulusuna soru sorduğu için burada “istihfam” sanatı yapılmıştır.

6. Kıta

İkinci dizedeki “kefensiz yatanlar” şehitlerimize benzetilmiştir. Benzeyen öğe belirtilmediği için burada “açık istiare” sanatı vardır. Son dizede “dünyaları” sözüyle, dünyadaki bütün topraklar kastedilmiştir ve burada “mecaz” sanatı yapılmıştır. “Cennet vatan” sözcük grubunda güzel vatanımız “cennete” benzetilmiştir. Son olarak “toprak – vatan – şehit – cennet” sözcükleri arasındaki anlam yakınlığı nedeniyle bu kıtada “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.

7. Kıta

Yazar ilk dizede “Kim feda olmaz?” diyerek Türk Ulusu’na soru soruyor. Bunun için bu dizede “istifham” (soru sorma) sanatı bulunmaktadır. İlk dizede “cennet vatan” tamlamasında vatan cennete benzetildiğinden, burada “benzetme” (teşbih) sanatı bulunmaktadır. “Cennet – şehitler – hüda – vatan” sözcükleri arasında anlam açısından bağlantı olduğundan “tenasüp” sanatı bulunmaktadır. “Şüheda fışkıracak” sözlerinde olması imkânsız bir olay anlatıldığından “abartma” (mübalağa) sanatı vardır. Ayrıca “şüheda” sözcüklerinin ikinci dizenin başında ve sonunda tekrar edilmesiyle “tekrir” (tekrar) sanatı oluşturulmuştur. Son olarak “canı, cananı” gibi sözcüklerde “a” sesinin tekrarı ile “aliterasyon” sanatı yapılmıştır.

8. Kıta

İkinci dizedeki “mabedimin göğsü” tamlamasında, “mabet” kavramına insana ait bir özellik kazandırıldığından, burada “kişileştirme” (teşhis) sanatı bulunmaktadır. “İlahi – mabet – ezan – şehadet – din” sözcükleri arasındaki anlam yakınlığı nedeniyle bu kıtada “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.

9. Kıta

İlk dizedeki “taş” sözcüğü “mezar taşına” benzetilmek istenmiştir. Burada benzetilen öğe belirtilmediğinden “kapalı istiare” sanatı bulunmaktadır. “Kanlı yaşım” tamlamasında ise gözyaşı “kana” benzetilmiştir ve benzeyen öğe belirtilmediği için bu dizede de “açık istiare” bulunmaktadır. Taşın secde etmesi, hem insana ait bir özelliğin cansız varlığa verilmesi yönüyle “kişileştirme” (teşhis) sanatına hem de “mübalağa” (abartma) sanatına örnektir. Dörtlüğün ortasında bulunan “ilahi” sözcüğü, seslenme bildirdiği için burada “nida” sanatı bulunmaktadır. Son olarak “ruh, taş ve naaş” sözcükleri arasındaki anlam benzerliği nedeniyle “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.

10. Kıta

Ayın “hilâl” şeklini aldığı hâli, şanlı Türk bayrağında bulunduğu için bayrakla özdeşleşmiştir ve burada hilâl bayrak yerine kullanıldığı için “ad aktarması” (mecaz-ı mürsel) sanatı bulunmaktadır. Beşliğin sonunda da bulunan “Hak” sözcüğü, hem “adalet” anlamında hem de “Tanrı, Allah” anlamında kullanıldığı için, burada “tevriye” sanatı bulunmaktadır. Son iki dizede “Hakkıdır…” sözcükleri tekrarlandığı için “tekrir” sanatı bulunmaktadır. “Hilal – izmihlal – hürriyet – istiklal – millet” sözcükleri arasında anlam ilgisi bulunduğundan, “tenasüp” sanatı bulunmaktadır.