Gövde Nedir?
6. sınıf Türkçe dil bilgisi konularından gövde nedir, tanımı, örnekleri vb. konuları bu yazı aracılığıyla öğrenebilirsiniz. Gövde denildiğinde aklımıza önce “canlılarda baş, kol ve bacaklar dışında kalan bölüm” gelebilir. Fakat burada kastettiğimiz, dil bilgisi terimi olan isim veya fiil kök ve gövdeleridir. Bir kelimenin yapım eki alıp almadığına bakarak gövdeyi tespit ederiz. Öncelikle ayrıntılı bir tanım yaparak konuya başlayalım:
“İsim ve fiil köklerinden yapım ekleriyle türetilmiş olan her yeni kelimeye gövde denir.” Yani kök hâlindeki bir kelime bir yapım eki alırsa, o kelimenin yapım eki alarak yeni bir anlamı karşılayan hâline gövde denilir. Örneğin “baş” kelimesi, bir isim köküdür. Bu kökün üzerine “-lık” isimden isim yapım eki getirdiğimizde, ortaya yepyeni bir anlamı karşılayan “başlık” kelimesi çıkar. İşte bu kelime artık bir “isim gövdesi” olmuştur. Daha net ifadeyle, her yapım eki bir gövde oluşturur.
Gövdeler, tıpkı kökler gibi “isim gövdeleri” ve “fiil gövdeleri” olmak üzere ikiye ayrılır. Eğer kök üzerine gelen yapım eki, isim türünde bir kelime oluşturduysa bu “isim gövdesi“; fiil türünde bir kelime oluştuduysa “fiil gövdesi” olarak kabul edilir. Örneğin “simit + çi” kelimesinde yapım eki yeni bir isim türetmiştir. Bu nedenle “simitçi” bir isim gövdesidir. “Gör-ün-” kelimesinde ise, “-ün” eki yeni bir fiil ortaya çıkardığı için “görün(mek)” bir fiil gövdesidir.
İsim gövdelerine örnekler: sezgi, bakış, dolmuş, kapıcı, gözcü, görüntü, gözlük, yaratık, bilim, sözcü, gelişim, kalemlik, oyuncu…
Fiil gövdelerine örnekler: anlat-, gezdir-, söyleş-, bakın-, görüş-, bildir-, geçiştir-, sızla-, genişlet-, akıt-, okun-, belir-, çalış-, sözleş-…
NOT: Bir kelime, aldığı yapım eki sayısı kadar gövdeye ayrılabilir. Yani bir kelimede birden fazla yapım eki varsa, o kelimede birden fazla gövde var demektir. Her yapım eki, yeni bir gövde oluşturur. Fakat çekim ekleri, gövde oluşturamaz veya bunu etkilemezler.
Örnek: “oyun-cu-luk” kelimesi birden fazla yapım eki almıştır. Bu kelimede “oyuncu” ve “oyunculuk” olmak üzere iki adet isim gövdesi vardır.
Orkun KUTLU
Keşke bu kavram için dil bilgisine daha mantıklı bir terim düşünülseymiş. Gövde diyince hiçbir insanın aklında kelimenin yapım eki almış hâli gelmez bence.
Çok güzel ellerinize sağlık.
Gövde kavramını anlaşılır kılmaya çalıştığınız için teşekkür ederim. Bizim zamanımızda böyle bir şey yoktu. Gövde kavramını anlayabiliriz ama buna benzer birçok tanım var. Çocuklarımız diğer derslerden yüksek not alırken anadilimizin dersinden düşük not alıyorlar. Dil bilimi ile ilgilenen bilim insanlarımız ne yapmaya çalışıyor anlamıyorum. Dilimizin kullanılmasında veya öğretilmesinde sorun var. Türkçe öğretmenlerimiz utanılacak duruma düşüyorlar. Tüm dil kurallarını öğreten bir kitap yazmalı, hikaye örüntüsü içerisinde verilmesi gereken dil kuralları açıklanmalı. Bu bir öğrencinin veya öğretmenin günlüğü kurgusu ile olabilir veya Türkçeyi öğrenen bir yabancının maceraları üzerinden de gidilebilir. Hatta bütün milli eğitim müfredatı bir hikaye örüntüsü içinde verilebilir. Belki 1-2 bin sayfa tutar ama büyük resmi bir defa görsek yetecek. Bunca yıl sonra YKS hazırlık sürecinde anladığım bir şeyi buradan paylaşayım. Ortaokul ve lisedeki matematik öğretmenlerim matematiği bilmiyormuş, öğrenmek ve öğretmek de istememiş. Hatta ne için kullanılacağını da bilmiyormuş. Kitaptaki kalıplar üzerinden günü kurtarmaya çalışmışlar. Kaç nesil böyle harcandı gitti. (o eksi karşıya artı olarak geçmiyormuş; meğer eşitliği bozmayacak şekilde her iki tarafa da ekleme yapılıyormuş. havada nasıl işaret değiştirdiğini düşünür dururdum.) (x ve y’nin değerinin aslında kaç olduğunu hep merak eder, işlemleri deftere resmederdim. Hep değişik bir şeyler çıkardı. Kimse çıkıp da harfli ifadelerin genelleme amacı taşıdığını söylememişti.)
Çok teşekkür ederim ödevime çok yardımcı oldunuz ellerinize sağlık.