Birleşik Sözcüklerin Yazımı
Birleşik sözcükler, iki ya da daha çok sözcüğün kalıplaşıp kaynaşmasıyla oluşurlar. Hangi biçimde oluşursa oluşsun birleşik sözcük anlamca bir bütündür, tek bir kavramı karşılar; biçimce bir bütündür, sözcükleri birbirinden ayrılmaz ve sözcükleri arasına çekim ekleri, yapım ekleri ya da başka bir sözcük getirilemez.
Birleşik sözcükler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya anlamca tek bir kavramı gösterdikleri halde ayrı yazılabilirler. Birleşik sözcüklerin yazımı ile ilgili birtakım ilkeler varsa da tereddütlü durumlar oldukça fazladır. Bu nedenle bitişik veya ayrı yazma konusunda tereddüt edilen durumlarda sözcüğün nasıl yazıldığını görmek için Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu’na bakılmalıdır.
Birleşik sözcükler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar:
1. İki ya da daha fazla sözcüğün, yeni anlamda bir sözcük oluşturması için birlikte kullanılmasına “birleşme” denir. Birleşme sırasında sözcüklerde anlam, tür ve ses değişiklikleri olabilir. Ses değişimine uğrayan birleşik sözcükler birleşik yazılır:
Örnek: kaynana (<kayın ana), kaynata (<kaym ata), birbiri (<biri biri), seksen (<sekiz on), emretmek (<emir etmek), kaybolmak (<kayıp olmak); affetmek (<af etmek), reddetmek(<retetmek)…
NOT: Birleşme sırasında sözcüklerde ses aşınması ya da ses türemesi olabilir.
Örnek: pazar – ertesi -> Pazartesi, sütlü- aş -> sütlaç, his etmek -> hissetmek, af olmak -> affolmak
NOT: Birleşme, farklı türdeki sözcüklerin farklı biçimlerde kullanılmasıyla oluşabilir:
Örnek: Hanımeli (belirtisiz ad tamlaması biçiminde), Atatürk (eksiz iki ad), Akciğer (sıfat tamlaması biçiminde), Mirasyedi (bir isim, bir çekimli fiil), Gökdelen (bir isim, bir fiilimsi), Birkaç (iki sıfat), Biçerdöver (iki çekimli fiil), Çıtçıt (ikileme), Bakakalmak (iki fiil)…
2. Sözcüklerinden biri veya ikisi birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğrayan birleşik sözcükler birleşik yazılırlar:
Örnek: bal arısı (iki sözcük de anlamını taşıyor), suböreği (birinci sözcük anlamını yitirmiş), rüzgârgülü (ikinci sözcük anlamını yitirmiş), aslanağzı (iki sözcük de anlamını yitirmiş), keçiboynuzu, kuşburnu, camgüzeli, karabaş, karagöz (balık), karafatma (böcek), yeşilbaş (ördek), yalıçapkını (kuş)…
3. Gelenekleşmiş olarak bitişik yazılanlar:
Örnek: başbakan, başçavuş, başhekim, başhemşire, başkent, başkomutan, başköşe, başöğretmen, başparmak, başrol; aşçıbaşı, binbaşı, elebaşı, ustabaşı…
4. Tür değişmesi yoluyla oluşmuş bileşik sözcükler bitişik yazılır:
Örnek: mirasyedi, uyurgezer, sıkboğaz
5. Bir veya iki öğesi emir kipiyle kurulan birleşik sözcükler: albeni, ateşkes, çalçene, rastgele, sıkboğaz, çekyat, kapkaç, örtbas…
6. -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfatfiil eklerinin kalıplaşmasıyla oluşan birleşik sözcükler:
Örnek: ağaçkakan, cankurtaran, oyunbozan; barışsever, bilgisayar; hacıyatmaz, kuşkonmaz, külyut-maz; çokbilmiş, güngörmüş…
7. İkinci sözcüğü veya her iki sözcüğü de -di, -di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik sözcükler:
Örnek: albastı, çıtkırıldım, gecekondu, imambayıldı, mirasyedi, şıpsevdi…
8. Ev, hane, name, zade sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcükler:
Örnek: aşevi, doğumevi, huzurevi, orduevi, yayınevi; dershane, kahvehane; beyanname, siya-setname; amcazade, teyzezade…
9. Farsça ve Arapça kurallara göre oluşturulan isim ve sıfat tamlamaları ile kalıplaşmış biçimler:
Örnek: ehlibeyit, gayrimenkul, gayrimeşru, hüsnükuruntu, hüsnüniyet, suikast; darülaceze, fevkalade, şeyhülislam, tahteşşuur; aleykümselam, bismillah, inşallah, maşallah, velhasıl…
10. Yardımcı birleşik eylemler, bileşme sırasında ses değişikliği olmuşsa bitişik; ses değişikliği olmamışsa ayrı yazılır:
Örnek: hal-olmak -> hallolmak, zan-etmek -> zannetmek, seyir-etmek -> seyretmek, kayıp-olmak -> kaybolmak, fark-etmek -> fark etmek, muhtaç-olmak -> muhtaç olmak…
11. Kurallı birleşik eylemler her zaman bitişik yazılır
Örnek: anlayıvermek, görebilmek, uyuyakalmak, düşeyazmak
Güzel ama kısa demiştim bunu nasıl yazim bunun haricinde daha 34 konu var onlarda böyle olursa hapı yutarım çünkü proje ödevi gıcık hoca vere vere yazım kurallarını verdi.
Guzel site ama ayri yazilan bitisik yazilan hepsini ayirip imla kilavuzunun aynisini yazsaymis iyi olurmus.
Çok güzel bir site ama biraz karışık.
Bu siteye gerçekten de çok ama çok teşekkür ediyorum. Konu anlatımı çok iyi.
Sınavıma çok yardımcı oldu. Gayet iyi bir site.
Tek kelimeyle müthiş.
Çok teşekkürler. Diğer sitelerde bulamadıklarımı burada buldum. Ödevlerime çok yardımcı oldu.
Bu site bana çok yardımcı oldu çok sağolun sınavda çok işe yaradı.
Bu site sahiplerinden çook teşekkür ederim onlrın sayesinde ödevimi hoş güzel ve düzgün yapıyorum artık bu konulu ödevlerimi bu siteden yapmaya karar verdim.
Çok güzel bir site ödevime çok yardımcı oldu.Çok teşekkür ederim. :)