Cümlenin öğelerinden zarf tümleci nedir, nasıl bulunur ve soruları nelerdir gibi konulara bu yazımızda cevap bulabileceksiniz. Zarf tümleci, “yüklemde gösterilen iş, oluş veya yargının durumunu, zamanını, yönünü, miktarını veya koşulunu belirten” ögelerdir. Tanımdan anlaşıldığı üzere zarf tümleci, doğrudan yüklemi gösteren bir ögedir.

Zarf tümlecini bulmak için yükleme “nasıl, ne zaman, niçin, neden, niye?” soruları sorulur. Bu sorular, zarf tümlecinin aslında farklı alt dallarını gösterir; fakat genel anlamda hepsi zarf tümleci olarak adlandırılır. Zarf tümleci genellikle yüklemden önce bulunur diye bir kural yoktur, cümlenin başında veya sonunda bile görülebilir. Ayrıca bir cümlede birden çok zarf tümleci olabilir.

Örnek: – Hava kararmadan eve dönmeyi düşünüyoruz. (ne zaman?)
– Renk körü olduğum için ehliyet alamadım. (neden?)
– Sizi görünce eski günlerimi hatırladım. (ne zaman?)
– Topallayarak ilerlemeye çalışıyordum. (nasıl?)

Özne nasıl bulunur, gerçek, gizli ve sözde özneyi cümlenin öğelerini bulurken hangi sorularla buluruz gibi soruların yanıtlarını bu yazıda bulabilirsiniz. Cümlenin öğelerinden özne, sık sık nesne ile karıştırılır. Ayrıca üç çeşit öznenin olması ve öznelerin bazen kelime gruplarından oluşması, öznenin bulunmasını zorlaştırabilir. Fakat küçük bir dikkatle cümlenin öğelerinden özneyi kolayca bulabiliriz.

Bir cümlenin öznesini bulmak için, öncelikle yüklemin bulunmuş olması gerekir. Çünkü yüklem, cümlenin temel öğesidir. Yüklemi bulduktan sonra yapılacak iş, “yüklemin ifade ettiği eylemi, hareketi, işi yapan kim veya kimlerdir?” sorusunun cevabını aramaktır. Cümlede özneyi bulduran iki soru vardır: “KİM?” ve “NE?”. Bu soruların gerçek, gizli veya sözde özneyi buldurabileceği akılda tutularak aşağıdaki örnek üzerinde inceleme yapalım:

“Deniz, bana her zamankinden daha tuzlu geldi.” cümlesinin öznesini bulmaya çalışalım. Öncelikle yüklemi belirliyoruz. “Yüklem nasıl bulunur?” konumuzda anlatılanların yardımıyla cümlenin yükleminin “geldi” çekimli fiili olduğunu anlıyoruz. Şimdi yükleme soruyoruz: “Tuzlu gelen, gelme işini yapan kim / ne?” Ve sorunun cevabının “deniz” olduğunu kolayca buluyoruz. O hâlde cümlenin öznesi “deniz” kelimesidir.

Aitlik eki nedir, kullanımı ve örnekleri üzerine hazırladığımız bu yazı sayesinde, aitlik ekininin iyelik ve ilgi eklerinden farklarını en kolay yoldan öğrenmiş olacaksınız. Kelimenin sözlük anlamından hareket edildiği zaman “aitlik” ve “iyelik” kelimelerinin benzerliği bizi yanıltabilir. Bu iki terimin, farklı iki dil bilgisel karşılığı vardır. Şimdi aitlik ekini tanımlayarak başlayalım:

“Aitlik eki, isim tamlamalarında tamlanan düştüğü zaman onun yerini tutan “-ki” ekidir.” Yani bu ek bir ismin yerini tutar, her zaman birleşik yazılır ve büyük çoğunlukla bulunma hâl eki “-de” ve ilgi eki “-in” ile birlikte kullanılır. Eğer ilgi ekiyle birlikte kullanılırsa, daha önceki konumuzda da anlattığımız üzere bu kullanıma ilgi zamiri denir.

Örnek: “Kalemin kırılırsa, benimkini kullanabilirsin.” cümlesinde, “benim kalemimi” tamlamasında “kalemimi” tamlananı düşmüştür. Bu kelimeyi “-ki” aitlik eki karşılar hâle gelmiştir. Eğer bir cümlede “-ki” ekinin yerine bir kelime koyduğumuzda anlam değişmiyorsa, orada aitlik eki var demektir.

İlgi eki veya zamiri nedir, ilgi ekinin özellikleriyle ilgili örnekler Türkçe dersi 6. sınıf müfredatında bulunan konulardır. İyelik ekleriyle sıklıkla karıştırılan bu ek, “tamlayan eki” olarak da anılmaktadır. Aslında çok basit bir açıklaması ve kullanımı olan bu isim çekim eki, ne yazık ki bu benzerlikler nedeniyle sıklıkla karıştırılmaktadır. Şimdi bu karışıklığı ortadan kaldırıp, bu terimleri açıklayalım:

İlgi eki, “bir ismin bir varlığa bağlantısını ve aidiyetini göstermek üzere getirilen ek” olarak tanımlanabilir. İlgi eki “-ın, -in, -un, -ün” şeklinde kullanılmakla birlikte, birinci ve üçüncü çoğul çekimlerinde “-im” şekline dönüşebilir. İlgi eki, tamlayan eki ile aynıdır. İsim tamlamalarında tamlayanın aldığı eke, ilgi eki denilmektedir.

Örneğin “saatin sesi” isim tamlamasında saat isminin almış olduğu “-in” eki, ilgi eki olarak adlandırılır. Çünkü sesin hangi varlığa ait olduğunu gösteren ek, ilgi ekidir. Bunun için, belirtili isim tamlamalarında tamlayanın aldığı ekin ilgi eki olduğunu mutlaka görmemiz gerekir. Belirtisiz isim tamlamalarında ilgi eki kullanılmaz.