Yapım Eki Nedir?
6. sınıf Türkçe konu anlatımı içerisinde bulunan yapım eklerini yapım eki nedir ve tanımı, daha sonra yapım eklerine örnek kelimeler vererek anlatmaya başlayacağız. Yapım eklerinin türlerini ve çekim eklerinden farklarını bulacağınız bu yazımız, size bu dil bilgisi konusunu en kolay yoldan öğretmeyi amaçlamaktadır.
Yapım eki, “isim veya fiil kök ve gövdelerine gelerek, onlardan anlamları farklı yeni kelimeler oluşturan ekler” olmakla birlikte, eklendiği kelimelerin türünü de (isim, fiil) değiştirebilmektedir. O hâlde diyebiliriz ki yapım ekleri kelimeleri anlam ve/veya görev açısından değiştirebilen ve ortaya yeni kelimeler çıkaran eklerdir. Bu ekleri alan kelimelere “türemiş kelime” veya “gövde” denmektedir.
Bir isim kökü olan “baş” kelimesine gelen “+lık” eki, yepyeni bir anlamı karşılayan “başlık” kelimesini meydana getirmiştir. O hâlde “+lık” ekinin görevi, yeni kelime yapmaktır. İşte buradan anlayacağımız üzere yeni kelime “YAPan” bu eki, yapım eki olarak kabul etmemiz gerekir. Aynı şekilde “boz-” fiil köküne gelen “-gun” eki, yepyeni bir anlamı karşılayan “bozgun” kelimesini meydana getirdiği için, bu eki yapım eki olarak kabul ediyoruz.
UYARI: Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta şudur: Bir kelimeyi ekine köküne ayırdığımız zaman, “kök” olarak alacağımız kısmın mutlaka kelimenin tamamıyla anlam yönünden ilişkili olması gerekmektedir.
Örnek: “Gözcü” kelimesindeki “+cü” yapım ekini ayırdığımız zaman, kökü “göz” olarak kabul ederiz; çünkü bu kök kelimenin tümüyle anlam yönünden bağlantılıdır. Fakat “balon” kelimesini ekine köküne ayırırken, “bal” kök, “on” ise yapım eki olarak kabul edilemez. Çünkü havada uçan balon ile, yenilen bir besin olan balın hiçbir anlam ilişkisi yoktur. Yani yapım ekleri, mutlaka geldikleri kök ve gövdelerle anlam yönünden uzak ya da yakın ilişkili yeni kelimeler türetirler.
Yapım eklerinin, çekim eklerinden farkı; geldikleri kelimeden farklı yeni kelimeler türetmesidir. Çekim ekleri, aynı kelimenin yer, zaman veya durum yönünü belirtirler. Fakat yapım ekleri, kelimeyi farklı anlam veya görevlere gelecek şekilde değiştirirler, türetirler. Bunun için yapım eki alan kelimelere türemiş kelime denilmektedir. Fakat bir kelime on tane de çekim eki alsa, “türemiş” kabul edilemez.
Örnek: “Düşünce” kelimesi “düşün-” fiil kökünden “-ce” yapım ekini aldığı için türemiş kabul edilir; fakat “evdeydim” kelimesi “ev” isim köküne aldığı “-de-y-di-m” çekim eklerini almasına rağmen “basit” kabul edilmektedir.
NOT: Yapım ekleri, istisnalar dışında her zaman çekim eklerinden önce gelirler. Yani şahıs, iyelik, zaman (kip), hâl, çokluk ekleri… yapım eklerinden sonra gelirler. Bu, yapım eklerini kolay bulmanız açısından önemlidir.
Örnek: iyiliktir [iyi (isim kökü) – lik (yapım eki) – tir (çekim eki)],
. görüştük [gör (fiil kökü) – üş (yapım eki) – tük (çekim eki)]
Şimdi gelelim yapım eklerinin çeşitlerini sıralamaya. Yapım ekleri, geldikleri kök ve gövdelerin ve yaptıkları yeni kelimelerin isim veya fiil oluşlarına göre dörde ayrılır. Bunu ezberlemeden, mantığınıza almanız daha yararlı olacaktır. Eğer yapım eki, isim kök veya gövdesine geliyorsa “isimden …” şeklinde başlayan iki yapım ekinden biri olabilir. Bunu belirleyen ise, yaptığı kelimenin türüdür. İsim kök veya gövdesine gelen ek, tekrar isim yapmışsa “isimden isim“; fiil yapmışsa “isimden fiil” yapım eki olarak adlandırılır. Aynı şekilde fiil kök veya gövdesine gelen bir yapım eki tekrar fiil yapmışsa “fiilden fiil“; isim yapmışsa “fiilden isim” yapım eki olur.
Örnek: “gözlük” kelimesinin kökü “göz” ismidir. O hâlde “+lük” eki mutlaka “isimden …” yapım eki olmalıdır. İkinci kısmı ise, sözcüğün son hâline bakarak anlıyoruz. Gözlük “-mak/-mek” ekini almadığına göre bir isimdir ve bu durumda kelime tekrar isim olmuştur. Diyebiliriz ki, “+lük” eki isimden isim yapım ekidir.
UYARI:Fiil kökleri ile isim köklerini ayırmanın en basit yolu, kelimeye “-mak / -mek” eklerini getirmektir. Eğer bu eki alan kök veya gövde anlamlı oluyorsa bu bir fiil köküdür; anlamlı olmuyorsa bu bir isim köküdür.
1. İsimden İsim Yapım Ekleri: İsim kök ve gövdelerine gelerek tekrar isim yapan eklerdir. En çok bilinen isimden isim yapım ekleri “-sız, -cı, -daş, -lık, -lı, -cıl, -sal”dir.
Örnek: Susuz, Türkçe, şekerlik, bencil, kumsal, havalı, gönüldaş
2. İsimden Fiil Yapım Ekleri: İsim kök ve gövdelerine gelerek fiil yapan eklerdir. En çok bilinen isimden fiil yapım ekleri “-la-, -da-, -t-, -kır-, -lan-, -sa-, -ar-, -l-“dir.
Örnek:Taşla-, gecik-, yaşar-, fısılda-, önemse-, türe-, incel-, morar-
3. Fiilden İsim Yapım Ekleri: Fiil kök ve gövdelerine gelerek isim yapan eklerdir. En çok bilinen fiilden isim yapım ekleri “-ce, -gi, -iş, -iç, -maç, -er, -it, -ik, -ak, -ecek”tır.
Örnek: Sevgi, çalışkan, yazar, okur, yatak, düşünce, giyecek
4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri: Fiil kök ve gövdelerine gelerek tekrar fiil yapan eklerdir. En çok bilinen fiilden fiil yapım ekleri “-dir-, -er-, -in-, -r-, -ş-, -t-, -il-“dir.
Örnek:Gider-, görün-, sevil-, kaçır-, görüş-, uzat-, bildir-
UYARI: Bazı eklerin yazılışları aynı olmasına rağmen, görevleri farklıdır. Bu ekler, dikkatle incelenmeli ve görevleri iyi düşünülmelidir. Yoksa birbirine karıştırılabilir.
Örnek: “Ay dün gece kıpkızıl göründü.” cümlesindeki “gör-ün-dü” yüklemi, “-ün-” fiilden fiil yapım ekini almıştır. Görünüşleri aynı olan bu ek, “Gözünden kaçmıyor böyle şeyler.” cümlesindeki “göz-ün-den” kelimesinde bulunan”+ün” şekliyle ikinci tekil şahıs iyelik eki göreviyle kullanılmıştır.
Orkun KUTLU
|» “Çekim ve Yapım Ekleri“ sayfasına dön! «|
BENZER KONULAR
Bu Yazıya 62 Kişi Yorum Yazmış!
Yorum Yaz! | Görüş Bildir!
- Yazının Bağlantısı: Yapım Eki Nedir?
- Yazının Bölümü: Dil-Anlatım
- Diğer kaynaklarda arayın:
- Etiketler: Fiilden Fiil Yapım Ekleri, Fiilden İsim Yapım Ekleri, Gövde, İsimden Fiil Yapım Ekleri, İsimden İsim Yapım Ekleri, Kelime Gövdesi, Kelime Kökü, Kök, Türemiş Kelime, Yapım Eki, Yapım Eki 6. Sınıf Konu Anlatımı, Yapım Eki Açıklama, Yapım Eki Alan Kelimeler, Yapım Eki Almış Kelimeler, Yapım Eki Anlamı, Yapım Eki Çekim Ekinden Farkı, Yapım Eki Konu Anlatımı, Yapım Eki nedir, Yapım Eki Örnek Kelimeler, Yapım Eki Tanımı, Yapım Eki Türkçe, Yapım Ekine Örnekler, Yapım Ekleri, Yapım Ekleri Konu Anlatımı, Yapım Ekleri Nedir, Yapım Ekleri Örnekleri, Yaygın Kullanılan Yapım Ekleri
- Rastgele 10 Yazı:
- Metafor Nedir?
- İnternette Bilgi Kirliliği
- Makale Nedir? – Tanımı ve Özellikleri
- Ses Düşmeleri / Ünlü – Ünsüz Düşmesi
- Dadaizm / Kuralsızlık
- Sakarya Meydan Muharebesi ve Atatürk
- Uşun Koca Oğlu Segrek Destanı
Dede Korkut Hikayeleri - Konuşma Dilinin Özellikleri
- Çekimli Fiil Nedir?
- Türkçenin Yabancı Dillerle Sözcük Alışverişi
Gayet iyiydi çok iyi anlatmış.
Beğendim güzelmiş iyiki varmış çok işime yaradı.
Ben çok beğendim ellerinize sağlık.
Çok güzel tanımlar ben beğendim.
Bence çok uygun ama biraz daha örnek olması lazımmış.
Çok güzel olmuş ellerine emeğine sağlık.
Ben burdaki tanıtımları beğenmedim ve örnekte vermemişsiniz bu yüzde TDK çalışan biri olarak sizi şikayet edeceğim.
Değerli uzmanım sizi burada görmek çok güzel. “Örnekte” kelimesini yazarken “de” bağlacı ayrı yazılır. Kendinizi de şikayet eder misiniz lütfen? (:
Çok iyi. :) Süper bir görmezden gelme örneği olmuş. Eğitim bilimleri açısından.
Keşke -laş eki ilede örnek olsaydı. Hiç bir yerde bulamadım. :(