13. yüzyıldan sonra Oğuz Türkçesinin iki kolundan biri olarak gelişmeye başlayan Azerbaycan Türkçesi, bugün Kuzey ve Güney Azerbaycan’da kullanılmaktadır. Bugünkü Azerbaycan yazı dili öncelikle Bakü, Karabağ ve Tebriz ağızları üçgeni ile Batı Türkçesinin oluşumuna dayanmaktadır. Azerbaycan Türkçesinin özellikle yazı dili olarak merkezi, Kuzey Azerbaycan’dır.

Azerbaycan Türkçesi, Eski Türkçeden Batı Türkçesine aktarılan söz varlığı ögelerini Türkiye Türkçesinden daha çok saklamıştır. Bu nedenle Azerbaycan Türkçesinde Eski Türkçenin söz varlığı daha net görünmektedir. Azerbaycan Türkçesi kullanıldığı coğrafyanın doğal sonucu olarak Farsça ve Rusçadan hem söz varlığı hem de dil bilgisi açısından etkilenmiştir. Ayrıca İslâmiyetin etkisiyle dilde Arapça sözcükler de oldukça çoktur. Güney Azerbaycan’da yaşayan 35-40 milyon Türk’ün kullandığı Azerbaycan Türkçesinde Farsçanın etkisi daha büyüktür. Buna rağmen Azerbaycan Türkçesinin söz varlığının büyük kısmını Türkçe kökenli sözcükler oluşturmaktadır.

Rusça kökenli “respublika” (cumhuriyet), “stäkan” (bardak), “podval” (bodrum) ve “velosiped” (bisiklet) sözcükleri; Farsça kökenli “kend” (köy), “bed” (kötü), “nadan” (bilgisiz, cahil), “paytaht” (başkent) ve “revan” (giden, yürüyen) sözcükleri; Arapça kökenli “kudret” (güç), “säfir” (büyük elçi) “böhran” (bunalım) “suret” (örnek) ve “ezab” (azap, işkence) sözcükleri, Azerbaycan Türkçesinin söz varlığında etkili olan üç büyük dile ait alıntıları örneklemektedir. Bunun yanında Batı dillerinden “kompüter” (İng. bilgisayar), “zona” (İng. bölge) ve “parlament” (İt. meclis) sözcükleri de ödünçlenmiştir.

Azerbaycan Türkçesinin söz varlığında, Batı Türkçesine ait bazı sözcüklerin anlam değişmesine uğrayarak kullanıldığı da görülmektedir. Örneğin “tap-“ (bulmak), “subay” (bekar), “düş-“ (inmek) veya “gabax” (ön) sözcükleri bugün, Eski Türkçedeki anlamından uzaklaşarak kullanılmaktadır.

Yavuz TANYERİ

|» “Söz Varlığı” sayfasına dön! «|