Tenafûr (Kakofoni) / Dil Yanlışları

Tenafür, bir kelime veya kelime grubundaki seslerin telâffuz bakımından birbirleriyle uyuşamaması, kulağa hoş gelmeyen bir izlenim yaratmasıdır. Böyle sözlere “mütenafir” denir. Bazı seslerin birbirine yakın olması, hem telâffuzda güçlük yaratır, hem de kulağa hoş gelmez. Bu gibi durumlarda dil bazen kendi kendine tedbir alarak tenafürü önler. Meselâ “ufak, küçük, büyük” gibi kelimeler küçültme eklerini alınca “ufacık, küçücük, büyücek” şekillerine girer, “k” düşmese ve kelimeler “ufakçık, küçükçük” şeklinde olsaydı hem telâffuz güçleşecek, hem de kulağa hoş gelmeyecekti.

“Azcık” yerine “azıcık” “bircik” yerine “biricik” denmesi de tenafüre karşı dilin kendi kendine uyguladığı bir tedbirdir, “z, s, ş, j, c, ç” gibi seslerin arka arkaya gelmesi tenafür yaratmakta, dil bu seslerin arasında bir ünlü türeterek tenafürü önlemekledir. Yeni türetilen “sözcük” kelimesinde “z, c” sesleri arka arkaya geldiği için tenafür vardır. Hele “Bana bir kelimecik lütfeder misiniz?” cümlesinde “kelime” yerine “sözcük“ü kullanarak “Bana bir sözcükçük bağışlar mısınız?” denirse tam bir tenafür meydana gelir.

Dil, kulağı ürmalayan sesleri bazen manaca olumsuz kelimelere ayırarak, ses ile mana arasında bir çeşit uyum meydana getirir. Meselâ, arka arkaya gelince kulağı tırmalayan “p, t” sesleri umumiyetle manası hoş olmayan kelimelerde bulunur: sapıtmak, çaput, kaput. Bundan dolayı “eser” gibi anlamı çok müspet olan bir kavram yerine “yapıt” demekte tenafür vardır.

Mütenafir kelimelere birkaç örnek verelim: nesterenleşmiş, koşullaştırılmışhk, olasılıklı, bilinçlilik, batılılaşmıştık, Önceliklilik, biçimsellieştirilebilirlîk.

Yalnız tek kelimede değil, arka arkaya gelen kelimelerde de tenafür bulunabilir: Fikr ü mekr ü zikr ü herk, basınçölçer, Iştaş pasajı, bu biçim işleyiş içinde, çok şaşacaktır.

Çocuklar arasında söylenen yanıltmacalar tenafürün en aşırı örnekleridir: Bir dalda bir kartal dal tartar kartal kalkar; üç tas has hoşaf.