Kutadgu Bilig’in maddeler hâlinde kısaca özellikleri aşağıda sıralanmıştır:

•    İslami Türk edebiyatının bilinen ilk büyük eseridir.
•    6645 beyitten oluşan manzum bir siyasetnamedir.
•    11. Yy’da Türkçenin bilim dili olarak kullanıldığına en büyük tanıktır.
•    Sözcük anlamı “mutlu olma bilgisi”, terim anlamı “siyaset bilgisi”dir.
•    Yazarı Yusuf Has Hacip’tir.

•    Yazar, kendisini Ay Toldı ile özdeşleştirmiştir.
•    Kitapta Ay Toldı’ya bakınca, Yusuf’un seçkin bir aileden geldiğini, iyi bir eğitim gördüğünü tahmin edebiliriz.
•    Eser, Doğu Karahanlı Hükümdarı Tavgaç Uluğ Buğra Han’a sunulmuştur. Bu sayede Yusuf, saraya hâcip olarak tayin edilmiştir.

•    Eserin bugüne ulaşan 3 nüshası vardır: Herat, Mısır, Fergana
•    Beyitler hâlinde yazılmıştır. Mesnevi tarzında kafiyelenmiştir. Türk edebiyatının ilk mesnevisidir.
•    Yazar, İranlı şair Firdevsi’nin Şeh-nâme’sinden etkilenmiştir. Onun vezniyle yazmıştır.
•    Eserin sonundaki üç bölüm gazel tarzıyla kafiyelendirilmiştir. Ayrıca eserin içine serpiştirilmiş mani tarzı kafiyeli 173 dörtlük vardır.

•    Tam ve zengin kafiyeden çok yarım kafiye vardır. Redif çok azdır.
•    Yarım kafiyeleriyle, hece ritmiyle ve zaman zaman görülen mani tarzında kafiye şemasıyla Kutadgu Bilig Türk halk şiiri ahengini de taşır.

•    Eser, mesnevi düzenine uygundur. Tevhid, münacat, naat… gibi bölümler vardır.
•    Yusuf, kitabın adını okuyana Tanrı “kut” (baht) versin ve elini tutsun diye “Kutadgu Bilig” koydum der.
•    Dört kavram, dört şahısla anlatılmıştır:
o Hükümdar Kün Togdı = Adalet (köni törü)
o Vezir Ay Toldı = Baht / Talih (kut)
o Vezirin Oğlu Ögdülmiş = Akıl (ukuş)
o Vezirin Kardeşi Odgurmış = Akıbet

Dipçe: Bu şahısların karşılıklı konuşmaları, esere tiyatro havası katmaktadır. Sembolik anlatım vardır. Yani temsili bir eserdir. Bu özellikler edebiyatımızda ilktir.

•    Şairin yaşlılığını anlattığı kısım, edebiyatımızın ilk yaşnâmesi gibidir.
•    Gazel kısımlarında şunlar anlatılır: 1. Kısımda gençlik dönemine acıma ve yaşlılık; 2. Kısımda zamanın bozukluğu, dostların cefası; 3. Kısımda Yusuf’un kendi kendine övgüsü

•    Eserin temel yapısı, manzum hikâye biçimindedir. Dünyaya hükmeden; fakat yalnızlıktan sıkılan ve akıllı, işbilir bir yardımcı arayan hükümdar, buna karşılık kendisini çok iyi yetiştirmiş, akıllı, erdemli Ay Toldı var. Ay Toldı bulunduğu yerde bir işe yaramadığını düşünüyor, hükümdarın hizmetine girip ona, “kut, adalet, dil” hakkında düşüncelerini uzun uzun anlatıyor. Öleceği zaman, oğlunu hükümdara emanet ediyor. Hükümdar oğluna evladı gibi bakıyor. Sonra ondan bir yardımcı daha istiyor. Ögdülmiş, Ogdurmış’ı tavsiye ediyor. İnzivada olan Odgurmış geliyor. Hükümdarla uzun uzun konuşup, yeniden inzivaya çekiliyor.

•    Eseri, “Alt yapısı öykü, üst yapısı tiyatro tarzında kurulmuş, manzum bir mesnevi” biçiminde tanımlamak mümkündür.
•    Eserin ilmi neşri ve tercümesini yapan Reşit Rahmeti Arat’tır.
•    İnceleme yapan diğer isimler, Sadri Maksudi Arsal, İbrahim Kafesoğlu ve Reşat Genç’tir.
•    Eserin anlatmaya çalıştığı şudur: “İdeal insan nasıl olmalıdır? Ne gibi özellikleri olmalıdır?” (Nefsini bütün kötülüklerden arındırmış, Allah’a sıkı sıkıya bağlı, Takva sahibi…)

|» “Kutadgu Bilig“ sayfasına dön! «|