Cümlenin anlam özelliklerinden biri olan küçümseme cümleleri, genellikle bir alay, aşağılama ifade etmek için kullanılır. Küçümseme; “bir kişiyi, olayı veya durumu önemsiz, değersiz bulmak, küçük görmek” olarak tanımlanabilir. Bu tarz cümlelerde genellikle kişinin beğenmeyişi, kibirlenmesi söz konusudur. Bir kişinin çabasını veya ortaya koyduğu çalışmasını beğenmeyip, onu yerme işinin ta kendisidir.

“O da eli fırça tutan herkes gibi, büyük bir ressam olduğunu zannediyor.” cümlesinde, bahsi geçen kişinin kendini büyük bir ressam olarak görmesinin yersiz olduğu, onun aslında pek de başarılı bir ressam olmadığı ifade edilmeye çalışılıyor. Bu sözlerin sahibi, bahsi geçen kişiyi küçümsemekte, onu beğenmemekte ve hafife almaktadır.

NOT: Sadece kişiler değil, diğer varlıklar, olaylar veya düşünceler de küçümsenebilir.

Örnek: – Böyle odun bir adamın kibarlığı ancak bu kadar olur!

UYARI: Küçümseme ile azımsama, sıklıkla birbirine karıştırılmaktadır. Hâlbuki ikisi cümlenin çok ayrı iki anlam özelliğidir. Küçümseme, genellikle kibirli kişilerin karşısındaki bir olayı veya kişiyi hafife alıp, beğenmeyişini ifade eder. Azımsama ise sahip olunan bir şeyin miktarını yeterli bulmamayı vurgular.

Örnek: – Bu kadar çalışmayla mı birinci olacaksın? (azımsama)
– Bacak kadar boyuyla bize kafa tutuyor. (küçümseme)

Konuyu daha iyi kavrayabilmeniz için aşağıda küçümseme cümlelerine örnek cümleler sıralanmıştır.

– Sanırım kendini dünyanın en güzel aşçısı zannediyor!
– Okuyup da adam olacakmış, peh!
– Günlerce çalıştığın hâlde sınavdan 75 mi alabildin?
– Bu kadar cahil olduğunuza inanmıyorum.
– Sen ne anlarsın sanattan, şiirden?
– Bu da bir şey mi, ben daha güzel çalarım.
– İki kitap okudun diye, âlim mi kesildin başımıza?
– Senin gibisini ben cebimden çıkarırım!
– Kusura bakmayın; ama sizin öğrendiklerinizi ben çoktan unuttum.
– Bu yaştan sonra gitar çalmayı öğrenip, şarkı söyleyecekmiş.

Örnek Sorular

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “küçümseme” söz konusudur?

A) Aklını başına topla da derslerine çalış.
B) Her işi bitirmiş de yazarlığa soyunmuş.
C) İşten sonra evden de çıkarırlarsa ne yaparız.
D) Geleceği varsa göreceği de var.

Çözüm: “B” seçeneğinde, bahsi geçen kişinin yazar olmak için yeterli deneyime, donanıma, bilgi veya beceriye sahip olmadığı imâ edilerek, küçümsenmiştir. Bunun için doğru cevap budur. Diğer seçeneklerde bu şekilde bir küçümseme, aşağılama anlamı yoktur.

(I) Karşınızda pürdikkat, ağzınızdan her çıkanı büyük bir hikmetmiş gibi kaçırmadan not eden kadınlı erkekli gazeteciler; (II) karşınızda sonuna kadar açılmış, soluk alışınızı bile kaydeden mikrofonlar; (III) karşınızda her jestinizi akşamki haber yayınında ekrana yetiştirecek objektifler; (IV) karşınızda havai fişekler gibi patlayıp sönen flaşlar; karşınızda her biri bir başka soru sormak için can atan muhabirler varsa, insan konuşmayı bile beceremez.
2. Yukarıdaki parçada numaralanmış bölümlerin hangisinde bir “küçümseme” anlamı sezilmektedir?
A) I. B) II. C) III. D) IV.

Çözüm: “A” seçeneğinde, muhabirlerin ağızdan çıkan her kelimeyi not etmeleri “büyük bir hikmetmiş gibi” sözleriyle küçümsenmiş, aşağılanmıştır. Diğer seçeneklerde ise habercilerin yaptıkları, sanatsal bir dille betimlenmiştir.

(I) Siz de yine lâfa lâfla karşılık vermek, özür için bile olsa, hafif bir kinaye için bile olsa, yine konuşma zorunluluğunu duyarsınız. Bu böyle birbirine eklenerek uzar gider. (II) Yarın siz de başka birinin dediğinden yararlanıp ödeşirsiniz. (III) Bunlar da haftalarca gazetelerde, politik çevrelerde konuşulur. (IV) Konuşacak daha önemli konusu olmayan çeneleri meşgul eder. (V) Bu unutulur, başka bir söz düellosu onun yerini alır.
3. Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “küçümseme ve alay” anlamı diğerlerinden daha ağır basmaktadır?
A) II. B) III. C) IV. D) V.

Çözüm: “C” seçeneğinde, “konuşacak daha önemli konusu olmayanlar” sözüyle bir kesim insan aşağılanmıştır. Onların önemli konular hakkında konuşacak kadar derin bilgiye sahip olmadıklarına işaret edilmiştir. Bu cümlede küçümseme anlamı vardır, bunun için doğru cevap budur.

Orkun KUTLU