Nesne nasıl bulunur, belirtili ve belirtisiz nesneyi cümlenin öğelerini bulurken hangi sorularla buluruz gibi soruların yanıtlarını bu yazıda bulabilirsiniz. Cümlenin öğelerinden nesne, sık sık özne ile karıştırılır. Özellikle belirtisiz nesne ile öznenin soruları aynı olunca, bazen cümle içerisinde bulmak zorlaşabilir. Hâlbuki küçük noktalara dikkat edilirse, belirtili ve belirtisiz nesneleri hem anlamlarından hem de dil bilgisel özelliklerinden anlamak hiç zor değildir.

Belirtili Nesne

Cümledeki nesneyi bulmak için, öncelikle tüm ögelerde olduğu gibi yüklemi bulmak gerekir. Yüklem bulunduktan sonra, belirtili nesneyi bulmak için yükleme “neyi, kimi” soruları yöneltilir. Bu soruların yanıtı, belirtili nesneyi verir. Örneğin, “Her akşam haberleri izlerim.” cümlesinde “neyi izlerim?” sorusunun cevabı olan “haberleri” kelimesi, belirtiyi nesnedir.

Örnekler: – Dün yapılan ihaleyi, en güçsüz aday kazandı.
– Sokakta köpeğimi gezdirdim.
– Ağaçtaki elmaları kim topladı?
– Bilgisayarımı tamirciye gönderdim.
– Kış temizliği için perdeleri makineye attım.

Nesne, cümlede hal eklerinden belirtme ekini almış bir isimdir. Cümlede fiilin/yüklemin birinci dereceden etkilediği veya yönettiği unsurdur. Nesne, bir kelime olabileceği gibi bir kelime grubu da olabilir. Yukarıda, fiilleri geçişli ve geçişsiz olmak üzere ikiye ayırmıştık. Nesneler, geçişli fiillerle birlikte kullanılır. Geçişsiz fiillerin olduğu cümlelerde nesne bulunmaz, ancak eğer fiil ettirgenlik ekini alırsa geçişli hale gelebilir ve nesne alabilir.

Nesne, günlük dilde, ister belirtme ekini alarak kullanılsın, ister belirtme ekini yüzey yapıda almadan kullanılsın, her zaman derin yapıda belirtme pozisyonunda bulunur. Eğer nesne, yüzey yapıda ~(y)ı, -(y)i< -(y)u> -(y)ü belirtme hali eklerinden birini alırsa, bu nesne belirtili nesne olur. Cümlede belirtili nesneyi bulmak için yükleme neyi, kimi, neleri, kimleri soruları sorulur. Bu sorulara cevap veren unsur belirtili nesne görevinde kullanılmıştır. Belirtili nesne, cümlede belli veya bilinen bir varlığı gösteren, konuşucu veya dinleyici tarafından bilinen unsurdur.

Eğer nesne yüzey yapıda belirtme hali eki almadan kullanılırsa buna da belirtisiz nesne denir. Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme ne, kim, neler, kimler soruları sorulur. Cümlede bu sorulara cevap veren unsur veya unsurlar belirtisiz nesnedir.

Bu arada, hem derin yapıda hem de yüzey yapıda daima yalın halde bulunan özne ile yükleme (belirtme) halinde bulundan belirtisiz nesne karıştırılmamalıdır.