Bağımlı ve Bağımsız Sıralı Cümle Nedir?
Tarih: 13 Şubat 2019 | Bölüm: Dil-Anlatım | Yorumlar: Yorum yok.
Yapısına göre sıralı cümleleri, bazı kaynaklarda ve sorularda “bağımlı ve bağımsız sıralı cümle” şeklinde görmeniz mümkündür. Bu terim, birbiri ardına sıralanan cümlelerin aralarında herhangi bir ögenin ortak olup olmadığını ifade etmektedir. Sıralı cümleler, yüklemleri ayrı olmasına rağmen aralarında bir anlam bağı bulunan cümlelerdir. Bu anlam ilişkisine paralel olarak sıranan iki cümlenin bazı ögeleri ortak olabilmektedir. Mesela bazen iki cümlenin de belirttiği işi gerçekleştiren tek bir özne bulunabilir. Veya iki cümle de aynı zamanda (zarf tümleci) veya aynı yerde (dolaylı tümleç) gerçekleşebilmektedir. Bunun gibi ögeleri ortak olan sıralı cümlelere bağımlı sıralı cümle denilmektedir.
Sıralı cümleler, genellikle birbirini takip eden olayları anlattığı ve aralarında anlam ilişkisi bulunan cümleleri içerdiği için, bazen ögeleri arasında da ortaklık bulunabilmektedir. Bu ortaklık her sıralı cümlede olmak zorunda değildir, yani bazı sıralı cümlelerin ögeleri arasında herhangi bir ortaklık olmayabilir. Bu bilgilerden hareketle “En az bir ögesi ortak olan sıralı cümlelere bağımlı sıralı cümle; ögeleri arasında bir ortaklık olmayan sıralı cümlelere ise bağımsız sıralı cümle denir.” şeklinde bir tanım yapabiliriz. Sıralı cümlelerin ögelerinin sadece bir tanesi ortak olabileceği gibi, birden fazla ögesinin ortak olması da mümkündür.
Sıralı cümlelerde en az iki farklı yüklem bulunmak zorundadır. Bu yükleme bağlı ögeler, sıralı cümledeki diğer yüklemle ortak olabilir. Ortak olamayacak tek öge yüklemdir. Zira yüklemi ortak olan cümleler birden fazla yargı bildirmediği için sıralı cümle olamazlar. Bu nedenle bağımlı sıralı cümleler, her şeyden önce en az iki farklı yükleme sahip olmalıdır. Daha sonra bu yüklemlere ögeleri bulmak için sırayla soruları sorduğumuzda aynı kelimeyi buluyorsak, bu cümle bağımlı sıralı cümledir. Örneğin “Aysu işlerini bitirdi, vakit kaybetmeden eve geçti.” sıralı cümlesindeki altı çizili yüklemlere “Bu işi yapan KİM?” diye sorduğumuzda, iki yüklemden de “Aysu” yanıtını alırız. O hâlde bu sıralı cümlede özne ortak öge olarak kabul edilmelidir.