Yüklemin Türüne Göre Cümleler
Tarih: 20 Eylül 2011 | Bölüm: Cümle Türleri | Yorumlar: 10 Yorum var.
Her dilde olduğu gibi Türkçede de yüklem iki farklı türden oluşmaktadır. Bir cümlenin yüklemi ya çekimli bir fiildir ya da ek fiil (i- fiili) almış isim türünden bir kelimedir. Bir cümlenin yükleminin isim veya fiil oluşu o cümlede yer alan öğelerin türünü ve bazen de kapsamım etkiler. Örneğin, yüklemi isim olan bir cümlede geçişlilik söz konusu olmaz. Benzer şekilde yüklemi geçişsiz fiil olan cümlede nesne yer almaz. Buna göre, Türkçede cümleler yüklemin türüne göre ikiye ayrılır: 1. fiil cümlesi, 2. isim cümlesi
Fiil Cümlesi
Yargı ifadesini tam olarak taşıyan yüklem, bir çekimli fiil ise bu fiilin yer aldığı cümle fiil cümlesidir. Bu tür cümlelerde bir iş, oluş, hareket veya ediş söz konusudur. Cümlede duruma göre yer tamlayıcısı, zarf tümleci ve nesne yer alabilir.
Hasan eve geldi.
Hasan yemeğini yedi.
Hasan dün ders çalıştı.
Hasan arkadaşının verdiği romanı okulda bir çırpıda okudu.
Haber (bildirme) kipleri veya istek-şart kipleriyle kurulan fiil cümlesinde yüklem olarak kullanılan fiil, birden fazla zaman eki veya kip alabilir.
Sen geldiğinde ben ders çalış-ı-vor-du-m. Keşke senin dediğini yap-sa-y-dı-m.
Her ne kadar gerçek anlamda zaman ifadesi taşımasalar da dilek-şart kipi ile kurulan birleşik çekimli fiil cümleleri de mevcuttur. Fiil cümlesinin yüklemi et-, eyle-, ol-, kıl-, bul-, bulun- türü bir yardımcı fiil ve bir isimden oluşabildiği gibi biri ver-, yaz-, bil-, dur-, kal-, git-, gel- türü bir yardımcı fiil, diğeri bir asıl fiil olmak üzere iki fiilden de meydana gelebilir. Dil bilgisinde kılmış olarak adlandırılan kullanımın oluşmasında yardımcı fiillerin etkisi fazladır. Örneğin ver- fiili ile tezlik, bil- fiili ile yeterlilik, yaz- fiili ile yaklaşma, dur-, kal-, git- ve gel- fiili ile süreklilik elde edilir.