Esasen masal türüne bağlı olan fakat zamanla ayrı bir edebi tür hâline gelen fabl; kahramanları genellikle hayvan ve bitkilerden oluşan, sonunda mutlaka bir ahlâk dersi veren kısa öykülerdir. Fabl türünün dilimizdeki öz Türkçe karşılığı “öykünce” olarak belirlenmiştir. Buna karşın genellikle fabl için “hayvan masalları” karşılığı kullanılmaktadır. Bu kısa öykülerde hayvanlar, tıpkı insanlar gibi belirli karakterlere sahiptir, konuşurlar, düşünerek hareket ederler ve genellikle bir sorunu çözmeye çalışırlar. Çocuk edebiyatı eserleri olan fabllar, çoğunlukla çocukların ahlâk ve kişilik gelişimlerini desteklemek için kaleme alınırlar.
Fabl türü, genellikle güldüren, eğlendiren ve aynı zamanda kişileri düşündürüp eğiten bir edebiyat türüdür. Çoğunlukla şiirsel bir dil kullanılır ve olaylar akıcı bir şekilde işlenir. Çocukların her zaman ilgisini çeken hayvanların başından geçen maceralar, onların ilgisini çekebileceği ve verilen mesajı çok rahat bir şekilde alabilecekleri düzeyde işlenir. İntak denilen konuşturma ve teşhis denilen kişileştirme sanatına sıklıkla başvurulur. Hikâye boyunca hayvanlar ve bitkiler kendi aralarında konuşurlar. Fabl kelimesi, Latincede (fabula) “hikâye” anlamına gelmektedir. Zamanla bir davranışı öğreten veya ahlâk eğitimini işleyen eserlere verilen ad hâline gelmiştir.
Fabl türünde çocuklara iyi davranışları öğütlemek ve kötü davranışlardan kaçındırmak işlenir. Bu tür ahlâk ve kültür ögeleri doğrudan değil, konunun gelişimi içerisinde sezdirilir. Soyut kavramlar, çocuğun düzeyinde somutlaştırılarak verilir. Aslında insanın toplumsal yaşamına ait olan iyi – kötü, zengin – fakir, korkak – cesur, yalancı – dürüst… gibi çeşitli kavramlar, hayvanlar arasında geçen hareketli bir kurgu içerisinde anlatılır. Hayvanların karakterleri ile özdeşleşen davranışlardan doğru olanlar kazanır, övülür; yanlış olanlar ise yerilir ve kaybeder. Yardımseverlik, paylaşmak, dürüstlük, cesur olma, çalışkanlık… gibi kişilik özellikleri ön plana çıkarılır; kıskançlık, cimrilik, tembellik… gibi yönler ise dışlanır.
Masal kökenli olan fabl, masalların özelliklerini taşımakla birlikte onun ancak bir kolunu meydana getirebilir. Hikâye planına göre oluşturulan fabl türü, “serim, düğüm, çözüm” şeklinde üç bölümden oluşur. Olay yazısı olduğu için “yer, zaman, olay örgüsü ve şahıs kadrosu” gibi hikâye unsurlarından meydana gelir. Aslında fabl türü, sözlü edebiyat ürünlerindendir ve dünyadaki en eski edebi eserlerdendir. Bununla birlikte zamanla gelişerek yazılı edebiyata dahil olmuşlardır. En eski günlerden bugüne, çocukların eğitiminde, edebiyata ilgisini geliştirmede ve kişilik gelişiminde fabllardan çokça yararlanılmıştır. Belli bir ana fikri, hayvanlar tarafından temsil edilen kahramanlar aracılığıyla en yalın biçimde çocuklara öğretmek amacıyla yazılan fabl türünün özelliklerini, maddeler hâlinde vermeye çalışalım.
Fabl Türünün Özellikleri
– Esasen masal türüne dahil olan, kısa öykülerdir.
– Mutlaka bir öğüt ya da ders vermek amacıyla yazılırlar.
– Kahramanları mutlaka hayvan veya bitkilerden seçilmektedir.
– Hayvanlar, tıpkı insanlar gibi düşünür, konuşur ve sorun çözerler.
– Çocukların ahlâk ve kişilik gelişimi için önemli yer tutmaktadırlar.
– Olay yazısı türüne örnektirler.
– İyi ve kötüyü temsil eden en az iki hayvan karakter bulunmaktadır.
– Genellikle mutlu sonla biter, iyiler kazanır, kötüler kaybeder.
– Diğer adı öykünce veya hayvan masalıdır.
– Yer, zaman, olay örgüsü ve şahıs kadrosundan meydana gelirler.
– Kişileştirme ve konuşturma sanatları sıkça kullanılır.
– Didaktik (öğretici) ve sembolik eserlerdir.
– Soyut olay ve kavramlar, somutlaştırılarak işlenir.
– Güldürüp eğlendirirken, öğreten ve eğiten metinlerdir.
– Düz yazı şeklinde olabildiği gibi, manzum (şiir) tarzında da yazılabilirler.
– Çocuklara okuma alışkanlığı ve kitap sevgisi kazandırırlar.
– Sade, açık ve anlaşılır bir dil kullanılır.
– Olayların tamamı kurgusaldır, yaşanmış olaylar değildir.
– Evrensel değerleri işlerler.
– Hayat boyu akılda kalabilecek denli etkileyici kıssalardır.
– Sıklıkla olağanüstü ögelere yer verilmektedir.
Dünyada fabl türünün ilk örneğini Hint kökenli yazar Beydeba vermiştir. Türk edebiyatında ise ilk fabl örneği, Şeyhi’nin “Harname” adlı eseridir. Dünyada bu türün en güzel örneklerini La Fontaine, Kelile ve Dimne ve Ezop msallarında görmek mümkündür. Edebiyatımızda ise Şinasi, Nabizade Nazım ve Ahmet Mithat Efendi en güzel fabl örneklerini vermişlerdir. Fabl örneklerini okumak için “kısa fabl örnekleri” sayfamızdan yararlanabilirsiniz.
Orkun KUTLU
