Cümlede anlam konusu ile ilgili sorularda sıkça karşımıza çıkan “aşamalı durum” ifadesi, kelimenin anlamından da anlaşılacağı üzere bir işin kademeli bir şekilde gelişmesini ifade etmektedir. Bu gelişim olumlu veya olumsuz yönde olabilir. Yani bir iş, oluş veya durumun belli basamaklar hâlinde ilerlemesi veya gerilemesini karşılamaktadır.
Aşamalı durum bildiren cümlelerde genellikle “gitgide, gittikçe, gün geçtikçe, giderek, her geçen gün, zamanla, yavaş yavaş, günden güne” gibi ifadeler kullanılmaktadır. Bu kelimeler, cümlede ifade edilen olay veya durumun belirli bir süreç içerisindeki olumlu veya olumsuz yöndeki gelişimine vurgu yapmaktadır. Bu cümlelerde sonuca adım adım yaklaşıldığını ve bunun belirli bir süreç içerisinde meydana geleceği anlamı bulunmaktadır.
Bir hastanın iyileşmesinin belli bir sürece yayıldığını varsayalım. Doktor hastanın durumu için “Hasta her geçen gün daha iyiye gidiyor.” cümlesini kursun. Bu cümledeki “her geçen gün” ifadesi, hastanın her gün, bir önceki günden daha iyi bir duruma geldiğini ifade ediyor. Yani hasta bir anda iyileşmiyor, bu süreç kademeler hâlinde, belirli basamakları atlayarak ilerliyor. İşte bu türden bir anlam ifade eden cümlelerde “aşamalı durum bildirme” söz konusudur.
Bir öğrencinin matematik notlarının çok kötü olduğunu ve bu notları düzeltmek için her gün gayret ettiğini düşünelim. Bu öğrencinin belirli bir zamana geldiğinde çok iyi bir not alarak başarıya ulaşması için belirli basamaklar vardır. Bu basamakları öğretmeni “Çocuğunuz notlarını gittikçe arttırıyor.” şeklinde ifade eder. Bu cümledeki “gittikçe” ifadesi de bu sürecin belirli aşamalar hâlinde ilerlediğini, kademeli olarak sonuca yaklaşıldığını göstermektedir.
Aşamalı Durum Bildiren Cümle Örnekleri
– Yeni kurduğumuz şirkette işlerimiz günden güne büyüyor.
– Salgın hastalık her geçen gün daha çok yayılıyor.
– Çocuğunuzun davranışlarında yavaş yavaş düzelmeler olacaktır.
– Son günlerde havalar gittikçe soğumaya başladı.
– Türk kültürüne olan merakım gün geçtikçe artıyor.
– Teknoloji bağımlılığı her geçen gün topluma yayılıyor.
– Anadolu’ya özgü bazı hayvanların nesli giderek tükeniyor.
– Üç yıl önce diktiğimiz fidanlar gitgide büyüyor.
– Sporcu hedefine yavaş yavaş yaklaşıyor.
– Hastanızın sağlığı günden güne iyiye gidiyor.
– Göçmen kuşlar yavaş yavaş gözden kayboldular.
Aşamalı Durum Bildiren Soru Örneği
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aşamalı durum belirten bir ifade bulunmaktadır?
A) Bu işin ne zaman biteceğini biliyor musun?
B) Derin bir nefes alarak konuşmaya başladı.
C) İşsizlik sorunu hayatı her geçen gün zorlaştırıyor.
D) Akarsular çevre kirliliğinden etkileniyor.
Sorunun yanıtı “C” seçeneğidir çünkü işsizlik sorununun kademeli olarak arttığı ve hayatı zorlaştırdığı ifade edilmiştir. Bu cümlede kullanılan “her geçen gün” ifadesi de bu cümlenin aşamalı durum ifade ettiğini göstermektedir.
Orkun KUTLU
