Şahıs eki, daha doğrusu şahıs ekleri nelerdir, cümle örnekleri ve kullanımı ile ilgili hazırlamış olduğumuz bu yazıda, iyelik ekleriyle farkları sıkça karıştırılan ve fiil çekiminde kullanılan bu ekleri irdelemeye çalışacağız. Şahıs ekleri, fiil çekiminde işin kim tarafından yapıldığını göstermek amacıyla kullanılan çekim eklerinden biridir. Bununla birlikte ek fiil alan isimlerin çekiminde de kullanılmaktadır.
Öncelikle bir tanım yaparak başlayalım. Şahıs ekleri, “fiil çekimlerinde yüklemi şahısa bağlayan eklerdir” diyebiliriz. Şahıs ekleri, büyük çoğunlukla fiil kökünden gelen yüklemlerin çekiminde; iş, oluş veya kılışın kim veya kimler tarafından yapıldığını göstermek amacıyla kullanılır. Yani hareketi şahsa bağlayan eklerdir.
Örnek: – Sokağın başına doğru hızla koşuyordum. (1. tekil /ben)
– Mis gibi yayla havasında serinledik. (1. çoğul / biz)
– Tam aklımdan geçiriyordum ki sen geldin. (2. tekil / sen)
– Yarın İstanbul’a gidiyorum. (1. tekil / ben)
– Hep bu konuda hata yapıyorsunuz. (2. çoğul / siz)
Yukarıdaki fiillerde, kalın olarak gösterilen ekler, şahıs ekleridir. Bu ekler, fiil çekimlerinde işin kim tarafından yapıldığına işaret etmektedir. Şahıs eklerine, “kişi ekleri” de denilmektedir. Bu eklerin tekil ve çoğul biçimleri bulunmaktadır. Aşağıda bu ekler gösterilmiştir:
Şahıs Ekleri
1. Tekil : -m
2. Tekil : -n
3. Tekil : -yoktur-
1. Çoğul : -İz / -k
2. Çoğul : -nİz
3. Çoğul : -lEr
Şahıs ekleri, eklendikleri kelimenin sonundaki harflere veya büyük ünlü uyumuna göre farklılaşabilirler. Tek ünsüzden oluşan şahıs ekleri, genellikle eklenirken kendinden önce bir ünlüyle birlikte birleşir. Örneğin; “geliyor-um” kelimesindeki 1. tekil şahıs eki “-um” şeklinde eklenmiştir.
Şahıs Eklerinin Ek Fiille Kullanımı
Şahıs ekleri, belirttiğimiz üzere fiil çekiminde kullanılan ekler olmakla birlikte, ek fiil alan isimlerle birlikte de kullanılmaktadır. Ek fiil alarak yüklem olan isimler çekimlenirken, gösterilen olay veya durumu kişiye bağlamak amacıyla yine kişi / şahıs ekleri kullanılır.
Örnek: – Sen gençliğinde çok güzelmişsin. (2. tekil şahıs)
– Benim en kıymetli eserlerimsiniz. (2. çoğul şahıs)
– Günlerdir çok hastayım. (1. tekil şahıs)
– Yıldırımlar yaratan bir ırkın evladıyız. (1. çoğul şahıs)
– Gördüğüm en büyülü şeydin. (2. tekil şahıs)
NOT: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere, ek fiil alarak yüklem olan bazı isimler de şahıs ekleri alabilir. Bu durum isimlerin iyelik ekleriyle birlikte kullanımıyla karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri, yalnızca isimlere gelen ve varlıkların kime ait olduğunu gösteren eklerdir. Şahıs ekleri ise yalnızca ek fiil alan isimlere gelir ve kullanımı çok farklıdır.
Örnek: – En başarılı olan çocuk benim öğrencim. (iyelik eki)
– 40 yaşına geldim; ama hala öğrenciyim. (şahıs eki)
UYARI: Şahıs eklerinde en çok karıştırılan şeylerden biri, 4. tekil veya 5. çoğul şahıs eki gibi var olmayan terimlerin kullanılmasıdır. Şahıs ekleri tekillerde ve çoğullarda üç tanedir. Bunların dışında şahıs eki yoktur. Ayrıca Türkçede üçüncü tekil şahıs eki yoktur. Bu şahsa göre isim ve fiil çekimleri, eksiz olarak yapılmaktadır. Fakat bu kelimeler şahıs eki almış kabul edilirler.
Örnek: – Yurt dışından yeni geldi. (3 tekil şahıs / o)
– Güneş her zaman doğudan doğar. (3. Tekil Şahıs / o)
Orkun KUTLU
