Türkçe dersi 8. sınıf konu anlatımı içerisindeki zarf-fiil nedir, ekleri nelerdir, zarf-fiil cümle örnekleri hakkında bilgi alabileceğiniz bu yazımız sayesinde, fiilimsilerin bir kolu olan zarf-fiilleri kolayca kavrayabileceksiniz. Zarf-fiiller, fiilimsilerin tamamı gibi “fiil” kök veya gövdelerinden belirli ekleri alarak türeyen kelimelerdir. Bu kelimeler cümlede “zarf” görevi ile kullanılır. “Ulaç” veya “bağ-fiil” olarak da bilinen zarf-fiiller, fiilimsilerin üç grubundan bir tanesini oluşturur. Zarf-fiiller fiil kök veya gövdelerine getirilen “-ıp, -arak, -ınca, -ken, -leyin, -mez, -diğinde, -dıkça, -eli, -esiye, -ir…-mez, -casına, -a” ekleriyle oluşturulur.
Zarf-fiil eklerini “Kenyalı asiye ince ipi araklamadıkça madene giremez.” şeklinde kodlayarak ezberlemeniz mümkündür. Bu ekler, fiillerin cümlede zarf olarak kullanılmalarını sağlar. Örneğin, “bak-” fiiline “-arak” zarf-fiil eki geldiği zaman “bakarak” zarfı oluşur ve bu kelime cümle içerisinde herhangi bir fiili niteler hâlde kullanılır. “Etrafımızdaki güzel manzaraya bakarak şehri geçtik.” cümlesinde görüldüğü üzere, nasıl ki sıfat-fiiller cümlede her zaman bir ismi niteliyorsa; zarf-fiil ekini alan kelimeler de cümle içerisinde mutlaka bir fiili veya sıfatı nitelemelidir.
Örnek: – Kardeşim koşarken ayağını burktu.
– Bu dünyaya geldim geleli yüzüm gülmedi.
– Sözlerime gülerek karşılık veriyordu.
– Sabahleyin kuşların sesiyle uyanmak ne güzel.
– Eve gelir gelmez kendimi yatağa attım.
– Yemek pişince haber vermeyi unutma.
– Toroslarda yörük çadırı tüttükçe, Türklük ölmez!
Yukarıdaki örneklerde kalın yazılan kelimelerde altı çizili zarf-fiil eklerine baktığımızda, bu ekleri alan bütün kelimelerin “fiil” kök veya gövdelerinden meydana geldiğini ve cümlde “zarf” olarak kullanıldığını görüyoruz. Zarf-fiil eklerini alan fiiller, başka çekim eklerini de alabilirler. Yapım eki alan bir fiil de, zarf-fiil ekini alabilir. Bununla birlikte, bir kelime birden fazla zarf-fiil ekini alabilir. Zarf-fiil eklerini başka eklerle karıştırmamak gerekir. Özellikle “-ar” ekini geniş zaman ekiyle; “-mez” ekini geniş zaman olumsuzluk ekiyle karıştırmamaya dikkat etmek gerekir.
Örnek: “Su her zaman 100 derecede kaynamaz.” cümlesindeki “kayna-maz” çekimli fiilindeki “-maz” eki, zarf-fiil olarak kabul edilemez. Çünkü bu ek, geniş zamanın olumsuzu anlamı kazandıran, fiil çekiminde kullanılan bir kip ekidir. Zarf-fiiller cümlede zarf olarak kullanılır; fakat bu kelime cümlede çekimli fiil olarak kullanılmıştır.
– Konser başlar başlamaz salon coştu. (zarf-fiil eki)
– Arkadaşım çok güzel türkü söyler. (geniş zaman eki)
– Düşman karaya iner inmez silahlar patladı. (zarf-fiil eki)
– Bu yoldan pek kimse geçmez. (geniş zamanın olumsuzu)
– Burada kimseyle tartışmadan çalışmalısın. (zarf-fiil eki)
– Bu tartışmadan bir sonuç çıkmayacağı ortada. (hâl eki)
NOT: Zarf-fiil eki alan bazı kelimeler, cümle içerisinde kalıcı birleşik fiil görevinde kullanılabilir. Bunlara “ikili birleşik fiil” denilir.
Örnek: donup kalmak, sürüp gitmek, dolup taşmak, silip süpürmek…
Zarf-Fiiller / Özet Anlatım
Zarf-fiillerin, yukarıda sıralanan özelliklerini daha anlaşılır olması açısından maddeler hâlinde sıralayacak olursak;
– Zarf-fiiller “-ıp, -arak, -ınca, -ken, -leyin, -dıkça, -dığında, -casına, -eli, -a” gibi eklerle yapılır.
– Zarf-fiiller, diğer fiilimsiler gibi fiil kök ve gövdelerinden yapılır.
– Zarf-fiiller, cümlede zarf görevinde kullanılır.
– Zarf- fiiller, ulaç veya bağ-fiil adıyla da bilinir.
– Zarf-fiiller, özellikle geniş zaman ve hâl ekleriyle karıştırılmamalıdır.
– Bazı zarf-fiiller, önüne gelen fiille kalıplaşarak ikili birleşik fiil oluştururlar.
Orkun KUTLU
