Yüklem, özne ile birlikte cümlenin asıl unsurudur. Cümlede iş, oluş, durum, hareket veya dönüşüm ifade eden unsurdur. Yüklemin Türkçede doğal yeri cümlenin sonundadır, ancak bazı özel durumlarda cümlenin başında veya ortasında da kullanılır. Cümlede asıl yargıyı veya hükmü üzerinde taşıyan unsurdur ve çekimli halde bulunur. Zaman, kişi ve şekil (aspekt) eklerini alarak çekimlenir ve cümleyi en büyük kelime grubu haline getirir. Özne hariç, cümlenin diğer unsurları yüklemin etki alanındadır. Bu nedenle nesne, zarf tümleci ve yer tamlayıcı ona bağlı olarak kullanılır.
Yüklem/fiil bir kelimeden oluşabildiği gibi birden fazla kelimeden (öbek) de oluşabilir. Türkçede cümle, eğer bir durumu ifade etmek için kullanılıyorsa yüklem isim soylu olur ve ek fiil (kişi eki) ile birlikte kullanılır. “Ben çok hastayım.” (hasta-y-ım)
Eğer cümle hareket ifade etmek için kullanılırsa bu durumda yüklem fiil olur ve fiil çekim ekleri alarak kullanılır. “Ben kitabı okudum.” (oku-du-m)
Cümlede kip ve zaman bildirerek yargıyı ortaya koyan temel unsurdur. Tek başına cümle özelliği gösterir. Diğer öğeler yüklemin tamamlayıcı öğeleridir. Cümlede yüklemi bulmak için herhangi bir öğeye soru soramayız. Onu çekimli durumda bulunan sözcüklerden anlarız.
Öznenin aksine yüklemin/fiilin etkisi başa doğrudur, zira Türkçe yüklemi sonda olan bir dildir. Cümlede yüklemi bulmak için iş, oluş, hareket ifade eden kelime aranır, eğer bu kelime zaman ve kişi eki de almışsa yüklem olduğuna hükmedilir. Bazı cümleler birden fazla fiil soylu kelimeyi içerebilir. Türkçede fiilimsi olarak adlandırdığımız bu tür kelimeler tam yargı bildirmedikleri için cümlenin asıl yüklemi olmazlar.
Yüklem/ fiil Türkçede geçişli ve geçişsiz olmak üzere iki farklı çatıya sahiptir. Eğer fiil geçişsiz ise cümlede nesne görevinde bulunan unsur yer almaz. Bu durumda fiile nesnenin sorusu olan kim, kimler, kimi, kimleri ve ne, neler, neyi, neleri sorusu sorulacaktır. Fiil bu sorulara cevap vermezse fiil geçişsiz demektir.
Öğrenci kitabı okudu. (Öğrenci neyi okudu?) Bu cümlede “neyi?” sorusuna cevap veren bir unsur bulunduğu için yüklem / fiil geçişlidir. Bir de şu örneğe bakalım:
Öğrenci eve gitti (Öğrenci kim, kimi, ne, neyi gitti?) Bu cümlede, öğrenci “kimi/neyi gitti?” sorusuna cevap veren bir unsur yoktur. Benzer şekilde “Beşinci kata çıktım.” cümlesinde de yüklemin nesneye gereksinim duymadığı görülür. Cümlede, hasta adam kimi/neyi öldü? sorusuna cevap veren bir unsur yoktur.
Eğer konuşucu ortak özneli bir sıralı cümle kurarsa, en az çaba yasası gereği, kişi ekini son cümlenin yüklemine getirebilir. Bu durumda cümle sıralı olduğu için birden fazla yüklem yer almış olur. “Düşüyor, kalkıyor. koşuyor ama yine de yılmıyordum.”