Muhittil-Ma ‘arif meşrutiyetçi bir milletin zarurî ihtiyaçlarındandır. Hâkim olan bir millet hakîm olmak mecburiyetindedir. Demokrat bir idare ilim ve marifetin de demokratize edilmesini istilzam eder. Muhterem heyetinizin bu âlî teşebbüsünü tebrik ve tekrim vesilesiyle bizce son derece ehemmiyetli telâkki olunan bir ciheti de arz edeceğiz.
Muhitü’l-Ma’ârif in hizmeti yalnız ilmi tamim etmek değildir, hangi lisanda yazılıyorsa o lisana kat’î bir intizam vermek de Muhîf’m vazifelerindendir. Muhitü ‘l-Ma ‘arif senede yahut birkaç senede bir tab edilemez. O hâlde maziden ziyade istikbale bakmak, istikbalin irfan ve lisanını bugünden keşfederek onlara pîşdarlık etmek Muhif’m hem vazifesi hem menfaatidir.
İstikbalin irfanı (yeni lisan encümeni)nın programı haricinde bulunduğu için bahsimizi yalnız istikbalin lisanına hasredeceğiz.
Türk kavmi İslâm diyarına hicret ve İslâm dinini kabul ettikten sonra Arapçadan din ve şeriata, Acemceden edebiyat ve muaşerete dair birçok lâfızlar iktibas etti. Bu lâfızlar arasında klişe hâline gelmiş bazı terkipler ve cem’ler de mevcuttu. O zaman yazı ve kitap çelebilere münhasırdı. Bunlar Arapça ve Acemcedeki iktidarlarını göstermek hevesine düşerek bu inhisarı gittikçe darlaştırdılar.
Türkçe terkip ve cem’ler yerine Arapça ve Acemce cem’ler ve terkipler istimaline başlayarak Türkçeyi gittikçe tabiata muhalif bir şekle soktular. Bu hâl Şinasî devrine kadar devam etti. Şinasî Türkçeyi bu tabiiyyetsizlikten kurtarmak için cihat açtı. Fakat kat’î ve esaslı bir teceddüde zamanı müsaadesiz görerek yalnız (merbut nesr)i (maktu’ nesr) e tahvil ve (tetabular) la (tefsîrî atf)ları ve bunları istilzam eden (sec’) belâsını lisandan ihraç etmeye uğraştı. Şinasî radikal bir müceddit olsa idi ıslahlarını bu noktalara hasr etmeyecek, Arapça Acemce terkiplerle, cem’leri Türkçeden kat’î bir surette tart edecekti. Fakat tekâmülün tedriç kanununa tâbi olması bu radikal mücedditliğe manidi.
Buna binaen (Şinasî lisanı) (Nergisî lisanı) ile (istikbal Türkçesi) arasında mütevassıt bir şekilden başka bir şey değildi. Birkaç aydan beri Selanik gençleri ile İstanbul ve İzmir’in bazı gençleri bu istikbal Türkçesinin alacağı şekli teferrüs ederek (Yeni lisan) namıyla hem kaidelerini irae hem numunelerini arza başladılar.