- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Üslup / Biçem Nedir?

üslup nedir, cümleleri

Üslup veya diğer adıyla biçem, edebiyatta yazarın eserinde dili kullanma özelliklerini ifade eden bir terimdir. Aslında bu kelime günlük hayatta herhangi bir kişinin yazılı veya sözlü ifadelerinde kullandığı dili veya bir iş üzerinde çalışan kişinin kullandığı teknikleri / biçimleri de ifade ediyor olsa da, biz bu kelimenin daha çok edebiyatta nasıl bir anlamı karşıladığı üzerinde durmaya çalışacağız. Üslup terimi, “Sanatçının görüş, duyuş, anlayış ve anlatıştaki özelliği veya bir türün, bir çağın kendine özgü anlatış biçimi, biçem, tarz, stil” olarak tanımlanmaktadır.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi, bu kavram “Anlatma, oluş, deyiş veya yapış biçimi, tarz; Bir sanatçıya, bir çağa veya bir ülkeye özgü teknik, renk, biçimlendirme ve söyleyiş özelliği” şekillerinde de tanımlanabilmektedir. Bir zanaatkârın halıyı dokuma üslubu, bir sanatçının şarkıyı okuma üslubu veya bir siyasetçinin hitap ederken konuşma üslubu olabilir. Buradan anlaşıldığı üzere, üslup kelimesi artık Türkçede “biçim, tarz, stil” gibi anlamları karşılar hâle gelmiştir. Edebiyatta ise üslup, yazarın eseri oluştururken kullandığı dil – anlatım özelliklerini karşılamaktadır.

Sanatçının dili kullanma biçimine üslup denilmektedir. Yazarın kurduğu cümleler, seçtiği sözcükler üslubuyla ilgili özelliklerdir. “Yazar düşüncelerini kısa cümlelerle açıklamış” cümlesinde, yazarın dili kullanma özelliği ifade edilmiştir. Veya “Bu eserde yazar yabancı sözcüklere çok sık başvurmuş.” cümlesinde, yazarın üslubu üzerinde bir eleştiri söz konusudur. “Şairin akıcı dizelerini okurken, kendimi bir başka dünyada hissediyorum.” sözleri doğrudan üslup üzerine söylenmiştir.



Üslup özellikleri yalnızca düz yazıda değil, şiirde de olabilir. Olumlu ve olumsuz üslup cümleleri bulunabilir. “Yazarın kelimelerle oyunu, insanı büyülüyor.” cümlesi olumlu bir üslup özelliğini vurgulamaktadır. Fakat “Romandaki gereksiz betimlemeler, okuyucuyu kurgudan uzaklaştırıyor.” cümlesi olumsuz bir üslup özelliğinden yakınma ifade etmektedir. “Akıcı yazmak, doğru sözcük seçmek, yabancı sözcüklerden uzak durmak, zihnimizde canlandıracak bir dil kullanmak, kendine özgü bir tarz yaratmak, anlaşılır ve tutarlı cümleler kurmak, zengin bir sözcük dağarcığı ortaya koymak, yerinde ve etkileyici söz sanatları kullanmak…” bir yazarın olumlu üslup özelliklerinden birkaçı olarak sayılabilir.

Olumsuz üslup özellikleri olarak ise, “çok fazla yabancı sözcük kullanmak, çok kısa cümlelerle roman yazmak, akıcılığı bozacak kadar uzun cümleler kullanmak, akıcılığı ve sürükleyiciliği olmayan cümleler yazmak, çok fazla söz sanatı yapmak, yapmacık ifadeler kullanmak, konuya uygun kelime seçimi yapamamak, bilimsel veya sanatsal bir dilden uzak olmak, başka yazarların kopyası gibi olmak” şeklinde örneklenebilir.

Üslup cümleleri, yazarın dili kullanma becerisini ve anlatım özelliklerini kapsamalıdır. Yazarın ele aldığı konunun üslupla alakası yoktur; fakat konunun nasıl işlendiği, hangi kelimelerle nasıl anlatıldığı üslupla ilgilidir. Şimdi aşağıdaki örnek soruda üslubun konuyla olan farkını görmeye çalışalım:

Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “üslup özelliklerinden” bahsedilmektedir?
A) Ömer Seyfettin bu konu hikayesinde Cumhuriyet dönemi insanının yaşadığı sıkıntıları ele alıyor.
B) Yazarın son romanındaki Selim’in yaşadığı buhranlar, yazarın kendi hayatına ışık tutuyor.
C) Bugün anlamakta zorlandığımız Namık Kemâl’in şiirleri, aslında dönemine göre sade, anlaşılır ve akıcı bir dille yazılmıştır.
D) Onun günümüze ışık tutan eserlerinde toplumun hem trajik hem de gülünç yönlerini bulabilirsiniz.

Yukarıdaki soruda, “A, B ve D” şıklarında hep eserlerin konularından bahsedilmiştir. Bunların hiçbirinde yazarın dil – anlatım özellikleri yoktur. Fakat “C” seçeneğinde “anlaşılır, akıcı, sade bir dil” sözcüklerinden anlayacağımız üzere yazarın üslup özelliklerinden bahsedilmiştir. Bunun için doğru yanıt budur. Bu tür sorularda üslup cümlesi aranırken, doğrudan dil – anlatım özellikleri aranmalıdır.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu