Bir sözcüğün genellikle sonunda olmak üzere, içerisinde bulunan seslerin belli nedenlere dayanarak değişmesi olayıdır. Bu ünsüz değişmeleri, ünsüz sertleşmesi ve yumuşamasından farklı nedenlere dayanmaktadır. Zira örneğin “b>m” değişmesinde, bir sesin sert veya yumuşak biçimleri arasında değişme görülmemektedir. Dilin kendi yapısından veya kendisinden sonra gelen ünlülerin / ünsüzlerin etkisinden, ünsüzlerde bu tarz değişiklikler olmaktadır.

1. b>m Değişmesi: Bir dudak ünsüzü olan “b” sesinin, kendinden önceki hecedeki “n” sesini “m”ye dönüştürmesidir. Daha çok yabancı kelimelerde (özellikle Farsça) görülür. Buna gerileyici ses benzeşmesi denir.

ÖRN: saklanbaç>saklambaç, dolanbaç>dolambaç, anbar>ambar, canbaz>cambaz, anber>amber, çeharşenbe>çarşamba, pencşenbe>perşembe, çenber>çember, sünbül>sümbül, penbe>pembe, tenbel>tembel, menba>memba…

-İstanbul, Safranbolu, Zeytinburnu, düzenbaz, sonbahar, bin bir, binbaşı, onbaşı gibi kelimelerde söyleyişte m’ye doğru bir kayma olmasına rağmen yazda yine “n” olarak korunur.

2. ğ>v değişmesi: Bazı kelimelerin söylenişinde “ğ”nin “v”ye dönüştüğü görülür. Bunları iki şekilde yazılması ve okunması doğrudur.

ÖRN: döğmek>dövmek; göğermek>gövermek; oğmak>ovmak; öğmek>övmek; söğmek>sövmek, öğün>övün…

Söyleyişte ğ>v değişimi görülen bu  kelimeleri “v”li yazmak daha uygundur.

3. b>p değişmesi: b>p değişmesine uğratılan Arapça kelimeler. “s”den sonra gelen “b”, “p”ye dönüşür.

ÖRN: nispet, ispat, kispet, müspet, naspetmek, tespit, tespih…

– “s” sesinden sonra gelmeyen “b”ler ise olduğu gibi kalır.

ÖRN:makbul, ikbal, tatbik, teşbih…

4. c>ç değişmesi: c>ç değişmesi görülen ve görülmeyen Arapça kelimeler:

ÖRN: eçhel, içtihat, içtimaî, meçhul…
ÖRN: mescit, tescil, teşci…

5. d>t değişmesi: d>t değişmesi görülen yabancı kelimeler. Farsça “-dar” son eki bulunduran kelimelerde d, t’ye dönüşür.

ÖRN:emektar, minnettar, silâhtar, taraftar…

– Bazı Arapça kelimeler:miktar, metfun, methal, methiye, tetkik, Hayrettin, Seyfettin…

– Bazı Arapça kelimelerde “d” korunmuştur:takdim, takdir (taktir farklı anlamdadır), takdis, tasdik, tekdir…

|» “Ses Bilgisi“ sayfasına dön! «|