Kelime içindeki seslerin nitelikçe birbirine benzemesine benzeşme (asimilasyon) denir. Benzeşme, yan yana gelen sesler arasında olabileceği gibi uzakta olan sesler arasında da gerçekleşebilir. Hem ünlülerde hem ünsüzlerde görülür.

Ünlü benzeşmeleri, önlük-artlık ve düzlük-yuvarlaklık uyumlarını doğurur. Uyumlar konusu yukarıda anlatıldığından burada yalnız ünsüz benzeşmelerinden söz edilmiştir. Ünsüz benzeşmelerini, benzeşmenin yönüne göre ilerleyici ve gerileyici; benzeşmenin yerine göre yakın ve uzak; benzeşmenin derecesine göre tam ve yarım benzeşmeler olarak sınıflandırmak mümkündür:

İlerleyici Benzeşme: Önce gelen ünsüz, sonraki ünsüzü kendisine benzetir: anlatmak>[annatmak], onlar> [onnar], yanlış> [yatmış], samanhk> [samanmk], alsınlar>[alsınnar].

Gerileyici Benzeşme: Kelimede sonraki gelen ünsüzün, önceki ünsüzü kendisine benzetmesidir: tuzsuz> [tııssuz]gözsüz>gössüz, olmazsa>[olmasa], anbar>ambar, onbaşı >[ombaşı], penbe>pembe, tütsü>[tüssü], yatsı >[yassı].

Tam Benzeşme: Ünsüzlerin aynılaşmasıdır. Söz gelişi yanlış>[yannış] benzeşmesinde yan yana gelen -nl- ünsüzleri aynılaşarak -nn- olmuştur.

Yarı Benzeşme: Kelime içinde yan yana bulunan ünsüzlerden birinin diğerini kendi oluşum noktasına çekmesidir. Söz gelişi penbe kelimesinde /b/ sesi yanındaki /n/ sesini kendi oluşum noktasına çekerek /m/ yapmış ve kelime ambar olmuştur. Ancak oluşum noktaları aynı olsa da /m/ ve /b/ farklı seslerdir. Bu nedenle benzeşme yarım kalmıştır. Eğer kelime “abbar” veya “annar” olsaydı tam benzeşme gerçekleşmiş olacaktı.

|» “Ses Bilgisi“ sayfasına dön! «|