Sözcüklerin sonlarında bulunan geniş ünlüler (a, e) özellikle “-yor” ekinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı daralarak, ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşür. Buna ünlü daralması denir.

bekl-e-yor > bekl-i-yor
kalm-a-yor > kalm-ı-yor
özl-e-yor > özl-ü-yor
soll-a-yor > soll-u-yor

Yukarıdaki örneklerde bu daralma görülmektedir. “-yor” ekin den başka bir ekin ya da sesin darlaştırma özelliği yoktur. Ancak tek heceli olan “de- , ye-” fiilleri, kendinden sonra gelen “y” sesinden dolayı darlaşabilir.

ÖRN: de – yor > di – yor
de – yerek > di – yerek
de – yen > di – yen

– Ancak bazen darlaşma olmayabilir.

ÖRN: de – y – ince > de – y – ince

– Son sesi a veya e olan fiil kök ve gövdelerine, şimdiki zaman eki getirildiğinde kelime sonundaki sesli daralır. Bunun sebebi “y”nin daraltıcı etkisidir:

ÖRN: söyle-yor>söylüyor, anla-yor>anlıyor, yaşa-yor>yaşıyor

– “de-” ve “ye-” fiil köklerine gelecek zaman,  istek kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde veya başka bir ek getirilip de araya -y- kaynaştırma harfi girdiğinde, bu sesler (a, e) daralarak ı, i, u, ü olur.

ÖRN: de-yor>diyor, de-e>diye, de-en>diyen, de-e-lim>diyelim, ye-en>yiyen

ÖRN: ye-ince>yiyince      ye-ecek>yiyecek

Uyarı: 1) Deyince, deyip örneklerindeki e, yazıda  korunur.

2) Ne-ye>niye kelimesinde de daralma vardır.

– Daralma olumsuzluk ekinin ünlüsü için de geçerlidir.

ÖRN: kork-ma-yor>korkmuyor,gel-me-yor>gelmiyor…

– Çok heceli kelimelerde sadece söyleyişte daralma vardır.

ÖRN: atlayarak (>atlıyarak), başlayan (>başlıyan), yaşayacak (>yaşıyacak), atlamayalım (>atlamıyalım), gelmeyen (>gelmiyen), gizleyeli (>gizliyeli)…

|» “Ses Bilgisi“ sayfasına dön! «|