81 yıllık ömrünün büyük bir kısmını Türk Dünyasını araştırmaya adayan Alman asıllı Rus Türkolog Wilhelm Radloff, çalışmaları ile Türkolojide yeni bir çığır açmış ve bu alanının ne denli uçsuz bucaksız olduğunu ortaya koymuştur. Sayısız çalışmasıyla, alanında ilk sayılan eserleriyle Türkolojinin gelişimine hatırı sayılır bir katkıda bulunmuş ve yeryüzündeki en büyük Türkologlar arasına girmeyi hak etmiştir.
Onun çalışmaları, kendisinden sonra gelen araştırmacılara ilham kaynağı olmuş, Türkolojinin önünü açmış, Radloff isminin Türkoloji araştırmaları tarihine kazınmasını sağlamıştır. Radloff’un ve çalışmalarının ne denli önemli olduğunu anlayabilmek için onun hayat hikâyesine kısaca bir göz atmak yeterli olacaktır.
Hayatı
Prusya ordusunda yedek subay olan bir babanın tek oğlu olarak 5 Ocak 1837 tarihinde Berlin’de dünyaya gelen Radloff, ailesinin iyi olmayan maddî durumuna rağmen iyi bir eğitim almıştır. Lise yıllarından itibaren edebiyata ve dile ilgi duymaya başlamış, üniversiteye girdiği ilk yıllarda aldığı felsefe ve ilahiyat eğitimini yarıda bırakarak filolojiye yönelmiştir.
İlerleyen yıllarda Radloff; Türk, Moğol, Mançu ve Fin dilleri arasındaki ilişkileri ortaya koymaya çalışan hocası Wilhelm Schott sayesinde Doğu dillerine yönelmeye başlamış ve Orta Asya‘nın bilinmeyen dillerini kendisine çalışma alanı olarak seçmiştir. Bu yıllarda, Rus topraklarında araştırma yapabilmek amacıyla Rusça öğrenmeye başlamış; Rusların Merkezî ve Doğu Asya’daki Türk topraklarına doğru ilerlemesiyle birlikte Rusya’da kalmaya ve Türk dili, tarihi, kültürü üzerinde çalışmaya karar vermiştir.
Yirmili yaşlarından itibaren soğuk Sibirya topraklarında öğretmenlik yapmaya başlayan Radloff, aynı zamanda o topraklar üzerinde gezintiler yaparak sayısız kaynağa erişmiştir. Aradan yıllar geçtikten sonra ulaştığı kaynakları ve yaptığı derlemeleri yayımlamaya başlamıştır. Kısaca “Proben” olarak tanınan “Proben der Volksliteratur der Türkischen Staemme Süd-Sibiriens” (Güney Sibirya Türk Boylarından Halk Edebiyatı ile İlgili Örnekler) adlı ilk eserinde Türkçe ile ilgili olarak şunları söyler:
“Yeryüzündeki hiçbir dil ailesi Türkçe kadar geniş sahalara yayılmış değildir.
Afrika’nın kuzey-doğu bölgesinden Türkiye’ye ve Rusya’nın güney doğusunudan Sibirya’nın güneyine ve Gobi Çölü’nün içlerine kadar Türkçe konuşan kavimler yaşamaktadır. Onların büyük bir kısmı, İslâmiyeti kabul ettikten sonra diğer milletlerin ve özellikle din kardeşi olan Arap ve Farslar’in etkisi altında kalmışlardır. Bu etkiyi özellikle edebî eserlerde görmek mümkündür. Onlar, yalnız dillerine uymayan Arap yazısını almakla kalmamış, yazı dillerinden binlerce kelimeyi de alarak öyle bir yazı dili meydana getirmişlerdir ki, bu üzerinde rengarenk her türlü yamalar bulunan bir elbiseye benzetilebilir. Bu yazı dili, doğal olarak Türk halkı için anlaşılamayan bir halkadan ibaret olup, halkın kültür seviyesini yükseltmek yerine, halk kültürünün taze yeşilliği ile beslenemediği için kendi kendini köreltmekteydi.”
1891 senesinde Petersburg Akademisi tarafından kurulan bir heyetin başkanı olarak Orhon bölgesine gönderilen Radloff, bu bölgedeki yazıtlar üzeride yazılanları okumak için Thomsen ile bir yarışa girer. Sonunda, Thomsen yazıtları Radloff’tan önce okur; fakat buna rağmen Radloff da boş durmamış ve yazıtlar üzerindeki karakterlerden 11’ini çözmeyi başarabilmiştir.
1898’den sonra Uygur dili üzerine de araştırma yapmaya başlayan Radloff, Albert Grünwedel’in Turfan’a düzenlediği ekspediyon sonucunda günışığına çıkarılan Uygurca metinler üzerinde çalışmalarda bulunmuştur.
Evli ve iki kız çocuğu sahibi olan, Türkoloji üzerine yaptığı çalışmaları ile bu alanın önde gelen isimlerinden biri olmayı başarabilen Radloff, 29 Nisan 1918’de Rusya’nın Petersburg şehrinde vefat etmiştir. Onun eserleri günümüzde de hâlen geçerliliğini korumakta ve çalışmalara öncülük etmektedir.
Eserlerinden Bazıları
1. “Proben der Volksliteratur der Türkischen Staemme Süd-Sibiriens” (Güney Sibirya Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Örnekler)
2. “Proben der Volksliteratur der Nördlichen Türkischen Staemme” (Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Denemeler)
3. “Proben der Volksliteratur der Türkischen Staemme” (Türk Boylarının Halk Edebiyatı ile İlgili Denemeler)
4. “Die Lautalternation und ihre Bedeutung für die Sprachentwicklung” (Ünlü Sesler ve Dilin Gelişimini Üzerine Etkileri)
5. “Zur Geschichte des Türkischen Vokalsystems”
6. “Versuch Wörterbuches der Türk Dialecte” (Türk Ağızları İçin Sözlük Denemesi )
7. “Das Türkische Sprachmaterial des Codex Comanicus” (Kodeks Kumanikus’un Türkçe İçeriğinin Sınıflandırılması)
8. “Vergleichende Grammatik der nördlichen Türksprachen” (Kuzey Türk Ağızlarının Karşılaştırmalı Dilbilgisi)
9. “Zur Sprache der Komanen” (Kıpçak Dili Üzerine)
10. “Alttürkische Studien I, II, III, IV, V, VI”
11. “Observations sur les Kirghis” (Kırgız Gözlemleri )
12. “Aus Sibirien” (Sibirya’dan)
13. Koşo Saydam ve Tonyukuk Yazıtları, Kudatgu Bilig Metin ve Çevirileri
Wilhelm Radloff hakında daha ayrıntılı bilgiler için “Wilhelm Radloff” adlı biyografiyi okuyabilirsiniz.