Batı Türkçesinin doğu koluna mensup olan Türkmen Türkçesi, kuzeydoğusunda batı grubundan Azerbaycan Türkçesinin, kuzeyinde Kıpçak grubundan Kazak Türkçesinin, batısında ise Karluk grubundan Özbek Türkçesinin konuşulduğu bir coğrafyada geliştiği için, Oğuz, Kıpçak ve Doğu grubunun özelliklerini barındırmaktadır. Bu üç etki nedeniyle Türkmen Türkçesindeki bazı sözcükler –tıpkı Özbek Türkçesinde olduğu gibi-, Oğuz veya Kıpçak grubundaki lehçelerden farklı anlamlara gelecek biçimde kullanılmaktadır.
Diğer Türk lehçeleri gibi, tarihi gelişim süreci içinde öncelikle Moğolcadan etkilenen Türkmen Türkçesi, İslam’ın etkisiyle Arapça ve Farsçadan, Sovyetler’in etkisi ile de Rusçadan etkilenmiştir. Her dil, aldığı yabancı kelimeyi çok defa kendi ses özelliğine uydurmuş ve alınma kelimelerde çeşitli ses değişiklikleri ortaya çıkmıştır. Bu tür değişiklikler Türkmen Türkçesinde de görülmektedir. Türkmen Türkçesinin, “alamāt” (Ar. işaret), “ǟşğǟr” (Far. açık, görünen) ve “dōst” (Far. arkadaş) örneklerinde görüldüğü gibi “aslî uzun ünlüleri” barındırıyor olması Türk lehçeleri içinde önemli bir özelliktir.
Türkmen Türkçesine “şǟher” (kent, şehir) ve “çǟre” (tedbir) gibi Farsça sözcükler, Türk edebiyatının Fars edebiyatından uzun yıllar boyunca etkilenmesi nedeniyle ve Harezmce aracılığıyla girmiştir. Türklerin İslam’ı benimsemesiyle birlikte, dinî konularda daha güvenilir bilgi edinme yolları aramak ve inançlarını güçlendirmek adına Arapça kaynaklara başvurması sonucunda birçok Türk lehçesinde olduğu gibi Türkmen Türkçesinin söz varlığına da “şikāyat” (yakınma), “hǟzır” (şimdi) ve “tebiğat” (doğa) gibi Arapça sözcükler alınmıştır. Bu nedenle inanç, ticaret, günlük yaşam, siyaset ve edebiyat ile ilgili birçok Arapça ve Farsça sözcük, Türkmen Türkçesinin söz varlığına girmiştir.
1880’de Türkmenistan’ın Rus Çarlığı’nın egemenliğine girmesinden sonra başlayan, Ekim Devrimi’nden sonra da hız kazanan “avgust” (ağustos), “spirt” (alkol), “monument” (anıt), “estakada” (üst geçit) ve “ratsiya” (telsiz) gibi sözcüklerle örneklenen Rusça ödünçlemeler, bugün de Türkmen Türkçesinin söz varlığı içinde önemli bir yer tutmaktadır. Ayrıca “aktyor” (Fr. erkek oyuncu), “akvarium” (Fr. cam su kabı), “forma” (Fr. form, biçim) ve “kosmos” (Fr. uzay) gibi Batı dillerine ait sözcükler de diğer diller aracılığıyla Türkmen Türkçesine girmiştir.
Yavuz TANYERİ