Aralarında ilgiden dolayı, birbirine zıt kavramları bir arada kullanmaktır. Birbirine karşıt düşüncelerin, kavramların, duyguların bir arada kullanılmasıdır. İki karşıt düşüncenin bir arada söylenmesidir. Ancak “Gece uyurum, gündüz çalışırım.” demekle tezat sanatı olmaz. Gece ile gündüz zıt iki kavramdır, düşünce değildir. Oysa tezat, kavramların zıtlığında değil, düşüncenin zıtlığındadır.
Örnekler:
– Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
– Neden böyle düşman görünürsünüz,
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?
– İçimde kar donar, buzlar tutuşur,
Yağan ateş midir, kar mıdır bilmem.
– Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin.
– Yükseğinde büyük namlı karın var,
Alçağında mor sümbüllü bağın var.
– Gülmek ol, goncaya münasiptir,
Ağlamak bu, dil-i hazine gerek.
– Karlar etrafı bembeyaz bir karanlığa gömdü.
– Ne siyah eylemiş bu nasiyeyi
Saçımı bembeyaz eden bahtım.
Abdülhak Hamit
– Ne efsun-kâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyet
Esir-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten
Namık Kemal
(Ey özgürlük ne kadar büyüleyiciymişsin, tutsaklıktan kurtulduk ama bu kez de senin tutsağın olduk).
ÖRN: Meyhâne mukassi görünür taşradan ammâ,
Bir başka ferah başka letâfet var içinde.
Nedim’in bu beytinde meyhanenin hem sıkıntılı hem de ferah ve latif olduğu söyleniyor. Akla ve mantığa uygun bir şekilde, bir varlığın birbirine zıt özellikleri bir arada söylenmiş oluyor.
Karışık örnekler:
– Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
– Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü,
Kar değil gökyüzünde yağan beyaz ölümdü.
– Ben de gördüm güneşin doğarken battığını,
Esrarlı bir bakışın gönlü kapattığını.
– İbadet eylerim,namaz kılmam,
Temizlik severim,lekemi silmem,
Ömrümde zararsız günümü bilmem,
Her senede yüz milyonluk kârım var.
– Görmediğim şeyi asla sezemem, /Korku bilmem hiç yalnız gezemem,
İcap etse kendi adımı yazamam, / Kâtiplikte gayet iştihârım var.
Bilinmeyen sözcükler: İŞTİHÂR : meşhur olmak,ün salmak
– Gülen çehremi görüp, / Sanmayın beni bahtiyârdır,
Her kahkahanın içinde, / Bir damla gözyaşı vardır.
– Bir kız vardı yok gibi öyle güzel!
– Lâkin ben hiç bu kadar mahzun olmadım
Ölümü hatırlatan ne var bu resimde?
Halbuki hepimiz hayattayız.
– Nedir benim bu çilem,
Hesap bilmem,
Muhasebe memuruyum.
– Ne efsûnkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyet,
Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten.
– Rüzgâr eser dallarımız atışır,
Yas ile sevincim yıkışır dağlar.
– Kara gözlerinin beyaz feneri olayım.
– Bin bir başlı kartalı nasıl taşır kanarya?
– Ben de gördüm güneşin doğarken battığını.