İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır. İnsana özgü niteliklerin başka varlıklara aktarılmasına, onlara kişilik kazandırılmasına “teşhis” (kişileştirme) denir. İnsana ait özelliklerin insan olmayan varlıklara mal edilmesiyle gerçekleştirilen mecazlı bir anlatım özelliğidir. Bazen benzetme çoğu zaman da kapalı istiare biçiminde gerçekleştirilir.

Her teşhiste aynı zamanda kapalı istiare vardır:

– Güzel gitti diye pınar ağladı.
– Menekşeler külahını kaldırır.
– Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda, / Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında.
– Toros dağlarının üstüne, / Ay un eledi bütün gece.
– O çay ağır akar,yorgun mu bilmem, / Mehtabı hasta mı,solgun mu bilmem.
– Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın, / Eskici dükkanında asma saat, / Çelik bir şal atmış omuzlarına.
– Yalnızlığın okşadığı kalbime,yağmurlar küskün, / En güzel türküyü bir kurşun söyler.
– Bu akşam sonbahar ne kadar serin, / Geceyi hasretle zaman.

Açıklamalı örnek: “Sevincinden ağlayan,gülen,haykıran rüzgâr,
Kalplere sevinç,umut ve inanç getiriyor.”

Rüzgâr, insan gibi sevinmekte,sevincinden ağlamakta,gülüp haykır maktadır.Böylece kişileştirme gerçekleştirilmiştir. Kendisine benzetilen”insan” söylenmediği,gülmek,ağlamak,sevinmek,haykırmak gibi insana ait özellikler ‘benzetme yönleri’ belirtildiği için kişileştirme, kapalı istiare biçiminde gerçekleştirilmiştir. “Rüzgâr, bir insan gibi sevincinden ağlıyor, gülüyor, haykırıyordu.” denirse benzeyen de kendisine benzetilen (insan) de belirtildiği için kişileştirme,benzetme şeklinde gerçekleştirilmiş olur.

Açıklamalı örnek: “Dağ başını duman almış / Gümüş dere durmaz akar.”

İkinci dizede,insanın ‘ağlama’ özelliği ‘dere’ye aktarılmış,dere kişileştirilmiştir.Aynı zamanda kapalı istiare yapılmıştır.

Diğer örnekler: “Ben öpmeden önce yanaklarını/Varsın teller,tüller,duvaklar öpsün.”
(Teller, tüller, duvaklar kişileştirilmiştir.)

“Besbelli her saat artar kederi/Belki de yüreği yara dağların.”
(İnsana ait ‘yüreği yaralı’ ve ‘kederli’ olmak dağlara verilmiştir.)

“Bir yağmur başlar ya inceden ince/Bak o zaman topraktaki sevince.”
(Sevinmek özelliği toprağa verilmiştir.)

“Renkler başkalaştı gün ortasında/Koyu bir karanlık öptü denizi.”
(Öpmek özelliği karanlığa mal edilmiştir.)

“Bir bulut gezer yayla yayla Anadolu’yu / Bir baştan başa selâm götürür.”
(Selâm götürmek özelliği buluta verilmiştir.)

“Aynalar,bakmayın yüzüme dik dik, / İşte yakalandık,kelepçelendik.”
(Şair,kendisine dik dik baktıklarını söyleyerek “aynaları” kişileştirmiştir.)

“Kuşlar,senin uzak diyarlara gittiğini söylediler bana.”
(“Kuşlar” konuşmaktadır, kişileştirme yapılmıştır.)

“Konunun hassasiyeti nedeniyle kalemimin çok temkinli hareket ettiğini okurların fark etmişlerdir.”
(“‘Kalem” insan gibi temkinli,tedbirli,ölçülü hareket ediyor.)

|» “Edebi Sanatlar“ sayfasına dön! «|