Sözü daha etkili duruma getirmek için aralarında ilgi bulunan iki unsurdan güçsüzü olanı güçlü olana benzetmektir. Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden, benzerlik bakımından güçsüz durumda olanı daha üstün olana benzetmektir.
Benzetmede dört unsur bulunur:
a) Benzenen b) Benzetilen c) Benzetme Yönü d) Benzetme Edatı
Bu öğelerin kullanılıp kullanılmaması açısından da üç çeşit benzetme vardır:
– Çocuk tilki gibi kurnaz biriydi.
– Minik yavrucak elma gibi kıpkırmızı yanaklarıyla gülücükler saçıyordu.
– Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden, / Toprağa diz vuruşu dağ gibi zeybeğin.
Aşağıda benzetme bulunan cümlelerin çözümlenişi örneklenmiştir:
– Binalar kale gibi olduğundan içeri girilemiyordu.
Çözümleme: “binalar” (benzeyen), “kale” (benzetilen), “gibi” (benzetme edatı)
– Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Çözümleme: “binalar” (benzeyen), “kale” (benzetilen), “gibi” (benzetme edatı)
– Karısına yıllarca cehennem hayatı yaşattı.
Çözümleme: “hayat” (benzeyen), “cehennem” (benzetilen)
– Muavin, yolculara: Pamuk eller cebe! diye bağırıyordu.
Çözümleme: “eller” (benzeyen), “pamuk” (benzetilen)
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Çözümleme: “çocuklar” (benzetilen), “gibi” (benzetme edatı)
Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
Çözümleme: “semt” (benzeyen), “şimşek” (benzetilen), “gibi” (benzetme edatı)
Askerlerimiz aslan gibi kuvvetlidir.
Çözümleme: “asker” (benzeyen), “aslan” (benzetilen), “gibi” (benzetme edatı)
Teşbih (benzetme) sanatının iki türü bulunmaktadır:
A) Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme): Sadece benzeyen ve benzetilen ögelerle yapılan benzetmedir. Benzetme yönü ve benzetme edatı kullanılmaz.
Gürz ayaklı
Kalkan elli
Sancaktar olduğu
Sancak tutuşundan belli
F.H.Dağlarca
Not: Divan edebiyatındaki mazmunların çoğu teşbih-i beliği sanatına örnektir.
Servi boy, elma yanak, gonca ağız, kiraz dudak…
B) Yaygın Benzetme: Benzeyenle benzetilen arasındaki birden çok özelliklerin sıralnmasıyla yapılan benzetmedir.
Aşağıdaki örnekte “vatan” bir çınara benzetilmiştir.
ÇINAR
Hani bir gün seninle Topkapı’dan
Geliyorduk; yol üstü bir meydan
Bir çınar gördük; Enli, boylu, vakur
Bir ağaç; hiç eğilmemiş, mağrur
Koca bir gövde, belki altı asır
Belki ondan da fazla dalgın, ağır
Kaygısız bir ömür sürüp gelmiş;
Öyle serpilmiş, öyle yükselmiş,
Tevfik Fikret