Bir işin, olayın veya durumun hep aynı düzende işlemesi anlamına gelen tekdüze kavramı Türkçe kökenli bir kelimedir ve sıklıkla monoton kelimesine karşılık olarak kullanılmaktadır. Genellikle hayatımızın gidişatı hakkında bu kelimeyi kullanmayı tercih ederiz. Bununla birlikte bu kavram bir sesin veya rengin yayılımı, edebî bir metnin niteliği, bir iş veya aletin işleyişi, bir sanat eserinin kalitesi… için de bu kelimeyi kullanmak mümkündür.
Türk Dil Kurumu, “tekdüze” kelimesini “değişmeksizin, düzenli, aynı biçimde tekrarlanan, sürüp giden, tek örnek, muttarit, yeknesak, monoton” şeklinde tanımlamaktadır. Yani hayatın veya hayatın içinde bulunan olguların sürekli benzer bir gelişim göstermesi, aynı düzende devam etmesi anlamını karşılamaktadır. TDK’nin tanımında gördüğümüz muttarit, yeknesak ve monoton kelimeleri de tekdüze kelimesinin Arapça, Farsça ve Fransızcadaki karşılıklarıdır. Yeknesak kelimesinin büyük olasılıkla “tek+düzen” kelime grubunun kalıplaşmasıyla meydana geldiği düşünülmektedir.
Tekdüze kelimesi, bazen “özgün” kelimesinin karşıt anlamlısı olarak da kullanılmaktadır. Aslında bu kelimenin zıt anlamlısı tam olarak “basmakalıp” ifadesidir çünkü bir şeyin orijinal olmadığı, öncekilerden hiçbir farkının olmadığı, kendisine has bir tarzı yakalayamadığını ifade etmektedir. Tekdüze ise genellikle hayatın veya olayların sıradan bir düzende devam etmesi ve içinde çok farklı aksiyonların olmaması durumunu karşılamaktadır.
Monoton veya tekdüze kelimeleri Türkçede hem sıfat hem de zarf göreviyle kullanılmaktadır. Bu kelimeleri çok sık bir şekilde hayatımızın seyrini ifade etmek için kullanırız. Aslında bu kelime hayatın sıradanlığını, onun bizim için anlamını yitirmeye başladığını ifade etmek için kullanılsa da tekdüze bir hayat bazen her şeyin yolunda gittiğine de işarettir. İçinde çok farklı aksiyonların olmadığı, her şeyin bir önceki gün gibi ilerlediği bir hayatta aslında sorun yoktur, hayat planlandığı gibi gidiyor demektir. Bununla birlikte çoğu insan her günü dolu dolu yaşamak, yepyeni maceralara yelken açmak için bir fırsat olarak gördüğü için, monoton bir yaşam pek haz edilmez ve şikâyet niteliği taşır.
Tekdüze / Monoton Anlamlı Cümle Örnekleri
– Her sabah olduğu gibi işe gitmek için Üsküdar sahiline indim.
– İşten eve gidip gelmekten başka bir hayatım yok.
– Konuşmacı çok tekdüze bir ses tonuyla dinleyicilere sesleniyordu.
– Dükkânın girişinde bir adam bizi tekdüze selamlarla karşılıyordu.
– Her günüme yepyeni anılar eklemek istiyorum, tekdüzelik bana göre değil.
– Dalgaların kıyıya vurması tekdüze manzaraya tekdüze bir güzellik katıyordu.
– Sokaklar yine telaşlı insanların koşturmacalarıyla doldu.
– Yatağa girmeden kitap okumayınca gözüme uyku girmiyor.
Orkun KUTLU
