Bir kişiyi iğneleme,bir konuyla alay etme veya sözün tam tersini kastetmedir. Söylenen sözün ya da kavramın gerçek ve mecazlı anlamı dışında büsbütün tersini kastetmektir. Genelliklebir kişiyi ya da durumu iğnelemek, alaya almak için yapılır.
Sözcük anlamıyla dokundurma”,”taşlama”,”taş atma” demektir.Terim olarak; bir sözün görünürdeki anlamının tam tersi amaçlanarak kullanılmasıyla gerçekleştirilen mecazlı anlatımdır. Kinayedekinden daha keskin alay ve eleştiri içerir. Yazıda tariz, bazen parantez içerisinde ünlem ( ! ) işaretiyle belli edilir.
ÖRN: Bir yetim görünce döktür dişini,
Bozmaya çabala halkın işini,
Günde yüz adamın vur kır dişini,
Bir yaralı sarmak için yeltenme.
Huzuri
– Müftü Efendi bize kafir demiş.
– Tutalım ben ona diyem müselman.
– Lakin varıldıktan ruz-ı mahşere,
İkimiz çıkarız orda yalan.
– Bu ne kudret ki elifbayı okur ezberden.
– Tahir Efendi bize kelp demiş,
İltifatı bu sözde zehirdir,
Maliki mezhebim benim zira,
İtikadımca kelp Tahirdir.
– Bir nasihatım var zamana uygun,
Tut sözümü yattıkça yat uyuma,
Meşhur bir kelamdır sen kazan sen ye,
El için yok yere yanma.
– O kadar zeki ki bütün sınıfları çift dikiş gidiyor.
ÖRN: Bazı sevgili dostlarımın ( ! ) benim için karpuz kabuklarının en kayganlarını hazırladıklarını biliyorum.
ÖRN: Adamınız,Allah için, gerçekten ustaymış; onun eli değeli bizim makine kararsızlığı bıraktı; artık hiç çalışmıyor.
ÖRN: Kefil olduğunuz gece bekçisi hakikaten güvenilir çıktı; üç gün sonra bizim kasayı yüklenip kayboldu.
ÖRN: Benim oğlum çok cesurdur canım,horozdan korktuğuna bakmayın.
ÖRN: Çayın nefis olmuş,kabak suyu gibi.
Not: Dokundurmaca anlamını çözebilmek için, sözün nasıl bir durum için, hangi ortamda kullanıldığına; varsa, diğer cümlelere dikkat etmek gerekir.
ÖRN: Ne kadar kültürlü olduğu ( ! ) yazılarından belli.
ÖRN: Beni ne çok sevdiğini ( ! ) biliyordum zaten;iki yıl sonra telefon etmek zahmetine girerek bunu kanıtladın.
ÖRN: Ne kadar eli açık olduğunu gördünüz değil mi? Derneğe tam bir milyon lira bağışladı.
ÖRN: Bu ne kudret ki Elifbâ‘yı okur ezberden.
ÖRN: Aferin oğlum Ahmet, / Bu yolda devam et,
Herifçioğlu Sen Mişel’de koyuvermiş sakalı,
Neylesin bizim köyü, / Nitsin Mahmut Makal’ı.
Not: Tariz ile kinaye karıştırılmamalıdır. Tarizde sözün gerçek ya da mecaz anlamda kullanılmasından çok, karşıt anlamı önemlidir.Kinayede ise sözün her iki anlamının bir arada kullanılıp kullanılmadığına bakılır.