Sosyal etkenler de dilde önemli bir çeşitlenme nedenidir. Sosyal gruplar dili kendilerine özgü bir biçimde kullanır, bir yerde kendi sosyal çevrelerine has, kendilerini başkalarından ayıran bir dil yaratırlar. Sosyal nedenlerden kaynaklanan varyantlar, sosyolekt veya sosyal ağızlar olarak da adlandırılmaktadırlar. Toplumsal dilbilimin ilgi alanına giren bu çeşitlenmelerden bazıları diğerlerine göre daha kolay belirlenebilmektedir. Meslek, toplumsal statü, yaş, cinsiyet gibi dil dışı etkenler burada belirleyici bir rol oynamaktadır.
Meslek
Aynı işi yapan, günün büyük bir bölümünü bir arada geçiren insanlar, zamanla aralarındaki ilişkiyi yansıtacak bir varyant geliştirirler. Çevremize baktığımız zaman aynı mesleği icra eden insanların konuşmalarıyla da diğer gruplardan ayrıldığını görürüz. Bu ayrılma, örnek olarak meslek terimlerinin kullanılması, bazı kelimelere özel anlamlar yüklenmesi, bireyler arasındaki ilişkiler ağını gösterecek kalıp ifadeler vb. şeklinde olabilir. Anadolu ağızlarıyla ilgili çalışmalarda zaman zaman elekçi, çerçi, kalaycı gibi grupların dilleri hakkında malzeme toplanmış ve değerlendirilmiştir. Diğer meslek dilleri ise araştırılmayı beklemektedir.
Sosyal Statü
Sosyal statü de dilde varyantlaşma nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkabilmektedir. Buralar temizlenecek gibi basit bir cümle konuşanın sahip olduğu pozisyona göre, “buraları temizleyeceksin” veya “buraları temizleyeceğim” şeklinde yorumlanabilir. Kelimeler patron tarafından kullanıldığında başka, çalışan tarafından kullanıldığında bambaşka bir anlam ifade edebilir. Bir öğretmen öğrencisine oğlum/ kızım diye hitap edebilirken öğrenci öğretmenine anne/baba diye değil, ancak öğretmenim diye hitap edebilir. Sahip olunan sosyal statüyü gösteren başka dil özellikleri belirlenebilir. Örnek olarak hiyerarşik yapılanma olan iş yerlerinde mesleki hiyerarşi kullanılan dil ile de gösterilir. Yapıya uygun olmayan dil kullanımları, ilişkilerin laubalileşmesi, yaptırım gücünün azalması gibi sonuçlar doğurabilir. Türkçedeki durum henüz yeterince incelenmiş değildir.
Yaş
Dil incelemeleri, farklı yaş gruplarının dillerinde de farklılıklar olduğunu göstermiştir. Belli yaş grupları kendilerine has bir jargon geliştirebilmekte, kullandıkları dille de başka nesillerden ayrılmaktadırlar. Mirim, binaenaleyh, bey, hanım gibi kelimelerin orta yaş ve üzerindekiler, buna karşılık koptum yaane, lan oolum gibi ifadelerin ise daha çok gençler tarafından kullanıldığını söyleyebiliriz. Yetersiz olmakla birlikte nesillere özgü çeşitlenmeyle ilgili dikkat çekici gözlemler vardır. Örnek olarak Açıkalın’ın üniversite gençliğinin konuşmasıyla ilgili çalışması bu tür araştırmalardan biridir.
Söz konusu çalışmada sadece Ne diyon lan, Arif olan understand canım gibi cümlelerdeki dil öğelerinden hareketle konuşmaların gençler arasında geçtiği, bunların yabancı dille ilgili bir bölümde okuduğu vb. bir yığın bilgi elde edilebilmektedir. Aynı şekilde popüler dil tartışmalarında sıkça gençlerin dilinin bozuk, konuşmalarının birkaç yüz kelimeyle sınırlı olduğu türünde, dil gerçeğiyle örtüşmeyen ön yargılarla karşılaşırız. Hatta televizyonda rolünü başarıyla oynayan bir dizi film oyuncusunun kullandığı oha falan oldum türü ifadeler de popüler dilcilikte dili bozan, yozlaştıran bir unsur olarak algılanmaktadır. Oysa burada da belli bir nesle ait bir konuşma biçimi söz konusudur. Bu tür önyargıların arkasında nesillere bağlı varyantlaşmanın iyi anlaşılmaması yatar.
Cinsiyet
Cinslerin dili farklı kullanmaları da dilde varyantlaşma nedenlerinden biridir. Türkçede küfürlerin, (u)lan veya ayol gibi tipik kadın/erkek diline has öğelerin varlığını buraya örnek olarak verebiliriz. Farklı dil kullanımında biyolojik cinsiyetin değil, sosyal cinsiyetin önemli olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Her iki cinsin de kullanabileceği sözü edilen kelimelerin kadın veya erkek konuşmasına has görülmesi, sosyal cinsiyetle ilgilidir. Alanya’nın kimi köylerinde bundan yirmi yıl öncesine kadar kadın, eşinin kendinden küçük erkek kardeşlerine dahi aka “ağabey” diye hitap etmekte, kayınpederinin adını doğrudan telaffuz etmekten çekinmekteydi. Ayrıca gramatikal cinsiyete sahip dillerin varlığını da unutmamak gerekir. Gramatikal cinsiyeti tanıyan dillerden kopyalanmış kelimeler Türkçede yoğun olmamakla birlikte varyasyon nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Müdür miidire, muallim/muallime kelimelerini buna örnek olarak verebiliriz.
Bağlam
Aynı konuşurun dili duruma göre kullanması sosyal varyasyonun nedenlerinden bir başkasıdır. Her konuşur, sürekli olarak farklı dilsel davranış göstermesi gereken durumlarla karşı karşıya gelir. Günlük hayatta yakınlarımızla başka, üst pozisyondaki kişilerle başka, eş değer durumdaki iş arkadaşlarımızla başka, sokakta karşı karşıya geldiğimiz insanlarla başka biçimde konuşuruz. Eğitim, deneyim, yaş gibi çeşitli etkenler konuşurlara hangi durumda nasıl konuşulması gerektiği, yani davranış bilgisi konusunda belli bir bilgi birikimi verir, ama sanılanın aksine varyantları tamamen ortadan kaldırmaz. “Senli benli” olunan insanlarla, aile, arkadaş, dost çevresinde aradaki yakınlığı ve yakınlığın derecesini gösterecek, resmi ve yarı resmi ortamlarda ise aradaki mesafeyi öne çıkaracak bir dil tercihi iletişimin başarılı olması için vazgeçilmez durumdadır. Her gün karşılaşılan kişilere söylenebilecek Ali abi/Ali Bey, Ayşe abla/Ayşe Hanım gibi hitap biçimleri öncekilerde yakınlığa, samimi ortama işaret ederken ikincisinde mesafeye, resmi bağlama göndermede bulunur.