Yapılarına göre cümle türlerinden biri olan sıralı cümleler, birbirinden bağımsız iki cümlenin tek cümlede birleştirilmesiyle meydana gelir. Yani bu cümlelerde aslında iki farklı yüklem, dolayısı ile de iki farklı cümle vardır. Fakat bu cümleler arasında bir anlam ilişkisi bulunduğu için, bazen anlatım esnasında bu cümleleri virgül veya noktalı virgüllerle birbirine bağlayarak kullanırız. Bu cümleler arasında mutlaka bir anlam ilişkisi bulunmakta veya birbirini takip eden olayları ifade eden cümleler kullanılmaktadır. Bu nedenle adına “sıralı cümle” denilmektedir. Art arda sıralanan cümleler, ayrı ayrı iki basit cümle olmalıdır.
Bilgileri bir araya getirerek şöyle bir tanım yapabiliriz: “En az iki basit cümlenin, aralarındaki anlam ilgisine bağlı olarak virgüllerle veya noktalı virgülle ayrılarak art arda sıralanmasıyla meydana gelen cümlelere” sıralı cümle denilmektedir. Sıralı cümleleri oluşturan cümleler, aslında kendilerine ait yüklemi olan ve bir yargıyı ifade eden basit cümlelerdir. Bu cümleler tek başlarına kullanılabilirler. Fakat bu cümleler bazen birbirleriyle anlam ilişkisine sahiptir, bazen de birbirini takip eden olayları anlatmaktadır. Bunun için arlarına virgül veya noktalı virgül getirilerek tek bir cümle hâlinde sıralanırlar.
Sıralı cümleler, anlatımın daha etkili ve vurgulu olmasını sağlayabilir. Bazen öğesi ortak cümleleri sıralarken iki ayrı cümleden daha kısa bir tek cümle meydana getirebiliriz. Bu nedenle anlatımda kolaylık ve bazen de sanat elde edebilmek amacıyla sıralı cümlelerden yararlanırız. Örneğin “Bu hafta hava sıcaklıkları normalin üstündeydi.” cümlesi ile “İnsanlar kışın ortasında bahar havası yaşadı.” cümlelerinin arasında anlam ilişkisi bulunmaktadır. Bu iki cümleyi “Bu hafta hava sıcaklıkları normalin üstündeydi, insanlar kışın ortasında bahar havası yaşadı.” şeklinde tek cümle şeklinde sıralayabiliriz. İşte yapısı bu şekilde olan cümlelere sıralı cümle denilmektedir.
Sıralı cümlelerin bazı ögeleri ortak olabildiği gibi, birbirinden tamamen bağımsız ögeleri olan iki cümle de art arda sıralanabilir. Ayrıca sıralı cümleyi oluşturan cümlelerin yüklemleri fiil olduğu gibi isim de olabilir. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, sıralı cümlede en az iki farklı yargının olmasıdır. Sıralı cümleler bu bağlamda iki ayrı başlıkta incelenir. Bu konu hakkında ayrıntılı bilgi almak için “Bağımlı Sıralı ve Bağımsız Sıralı Cümle” başlıklı sayfamıza bakabilirsiniz. Şimdi aşağıdaki sıralı cümle örneklerini inceleyebilirsiniz.
Sıralı Cümle Örnekleri
– Sonunda yaz geldi, insanlarda tatil telaşı başladı.
– Her zamandakinden erken uyandım, güzel bir kahvaltı keyfi yaptım.
– Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı.
– Akılsızlar hırsızların en zararlısıdır; zamanınızı ve neşenizi çalarlar.
– Uçağımız rötar yaptı, İstanbul’a üç saat geç vardık.
– Deniz dün çok dalgalıydı, vapur seferleri iptal edildi.
– Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.
– Tüm ürünlere zam yapıldı, vatandaş fiyatlar karşısında şaşkın.
– Bütün yıl azimle çalıştım, bu başarıyı elde ettim.
– İnsanlar yanlış yapabilir, yalnız büyük insanlar yanlışlarını anlar.
– Dışarıda fırtına var, hava soğuk olmalı.
– Kapının yanında kendi kendine konuşuyor, onu izlediğimizi bilmiyordu.
– Konuşmadan önce düşün, hareket etmeden önce ölç.
– Bademler çok erken açar, baharı müjdelermiş.
– Pencereler kapandı, kapılar sürmelendi.
Orkun KUTLU
