Dilbiliminde sıfatları tanımlamak sanıldığı kadar kolay değildir. Sıfatlar konusunda diller arasında benzerlikler olmakla birlikte farklılıklar da çoktur. Bazı dillerde, örneğin Latincede, sıfatlar isimler gibi durum, cinsiyet ve sayı kategorilerini almaktadır. Korecede ise sıfatlar, fiiller gibi çekimlenebilmektedir. Türkçede sıfat kabul edilen birçok kelime kolaylıkla isim ve /veya zarf olarak kullanılabilmektedir. Türkçede sıfatları isimlerden ayıracak ölçütler söz dizimiyle belirginleşir. Söz diziminin verdiği kolaylığa niteleme anlamsal ölçütü eklendiğinde sıfatları diğer kelime türlerinden ayırt etmek kolaylaşır. Bütün bunlardan hareketle sıfatları, isimleri niteleyen ve belirten kelimeler olarak tanımlayabiliriz. İsimleri nitelediklerinde teklik ve çokluk biçimleri yoktur.
İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklerdir. Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar. Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz. Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır. Örneğin “mavi”, bir renk ismidir, “iki”, bir sayı ismidir. Ancak bu sözcükler isimlerin özelliklerini bildirecek duruma gelirse sıfat olur. Yani; “Mavi gözlerine bayıldım.” cümlesinde “mavi” göz isminin rengini bildirdiğinden sıfattır. Ya da “iki” sözü; “İki kalemi vardı.” cümlesinde kalemlerin sayısını bildirdiğinden sıfat olmuştur.
Ancak sıfatın mutlaka isimden önce gelmesi gerekmez. Bazen bir ismin niteliğini bildirmesine rağmen isimden önce gelmediği de olur. Bu genel bilgilerden sonra, şimdi de sıfatların çeşitlerini görelim.
a. Niteleme sıfatları
Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır. Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir. “Kurumuş yapraklar yere döküldü.” cümlesindeki altı çizili sözcük, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor. İsme “Nasıl yapraklar?” diye sorarsak cevap olarak “kurumuş” sözünün geldiğini görürüz.
b. Belirtme sıfatları
Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Kendi arasında dört gruba ayrılır.
İşaret Sıfatı: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır. Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir. “Bu evi biz aldık.” cümlesinde evin yakın olduğu; “Şu evi biz aldık.” cümlesinde biraz uzak; “O evi biz aldık.” cümlesinde çok uzak ya da, sözü edilen bir evin olduğu anlaşılır. Bu cümlelerde altı çizili sözcükler işaret sıfatıdır. Bu tür sıfatlar isme “hangi” sorusunun sorulmasıyla bulunur. “Hangi ev?”, “ “Bu ev.” gibi…
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir. Bunlar çoğu zaman “-ki” ekini alarak kullanılır. “Buradaki evi biz aldık.“, “Şuradaki evi biz aldık.“, “Oradaki evi biz aldık.” cümlelerinde bulunan altı çizili sözcükler yer bildiren işaret sıfatlarıdır. Bunların dışında; öteki sokak, beriki ağaç gibi yer bildiren sıfatlar da vardır.
Sayı Sıfatları: İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır. Bir varlığın, nesnenin veya durumun “kaç tane, kaçıncı sırada, ne kadarı” gibi belli ölçülerini gösteren, miktarını sayılarla belirten sıfatlardır. Sayı sıfatlarının birkaç türü vardır. “Sınıfta yedi öğrenci vardı.” cümlesindeki “yedi” sözcüğü, “asıl sayı sıfatı” olarak adlandırılmaktadır.
“Yedinci öğrenci gelsin.” cümlesindeki “yedinci” sözcüğü, “sıra sayı sıfatı“dır. “Yedişer kişi geldi.” cümlesinde görülen “yedişer” sözcüğü, “üleştirme” sayı sıfatı olarak kabul edilmektedir. “Yedide bir ihtimal var.” cümlesindeki “yedide” sözcüğü, “kesir sayı sıfatı” olarak adlandırılmaktadır. “Çeyrek ekmek aldı.” cümlesindeki “çeyrek” sözcüğü ise, “kesir sayı sıfatı” olarak adlandırılır. Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz çocuk gibi sıfatlar da vardır.
Belgisiz Sıfat: İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır. Adların miktarını ve durumunu belirtirken veya söylenmesi istenmeyen / gerek duyulmayan birden çok varlığı kastetmek için kullanılan “bazı, her, kimi, birçok, birkaç” gibi sözcükler belgisiz sıfat olarak kabul edilmektedir. “Bazı konularda bilgisi yoktur.“, “Birtakım yanlış fikirleri vardı.“, “Hiçbir öğrenci gelmemişti.“, “Bütün kitapları aldı.“, “Her yer tertemizdi.“, “Bir gün bu iyiliğinizi ödeyeceğim.” cümlelerinde altı çizili sözcükler belgisiz sıfatlardır. İsimleri sayıca az çok belli etmişler ancak tam bir özellik bildirmemişlerdir.
Soru Sıfatı: İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır. Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır. “Ne, kaç, hangi” gibi sözcükler soru sıfatına örnektir. “Nasıl filmleri seversin?“, “Kaçar lira ayırmamız gerekiyor?“, “Hangi soruyu çözemedi?” cümlelerinde görülen “nasıl, kaçar, hangi” sözcükleri soru sıfatıdır.
Uyarı: Sıfatlarla, zamirler birbirine karıştırılmamalıdır. Sıfatlardan sonra mutlaka bir isim gelmelidir. Zamirler ise ismin yerini tuttukları için, kendilerinden sonra isim gelmesi şart değildir. Örneğin “kimi insanlar, bu ev” gibi sözcüklerde altı çizili sözcükler sıfattır; çünkü isimden önce gelerek onları nitelemişlerdir. Fakat “Kimileri, bunlar” gibi sözcükler zamirdir; çünkü ismin yerini tutmuşlar ve kendilerinden sonra isim almamışlardır.
Adlaşmış Sıfat
Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.
“Korkak insanların kendine güveni yoktur.” cümlesinde niteleme sıfatı olan “Korkak” sözcüğü, “Korkakların kendine güveni yoktur.” cümlesinde “insanlar” isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur.
Adlaşmış sıfat olan sözcükten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını önlemek için iki sözcük arasına virgül (,) konur.
İhtiyar, adamlara şöyle bir baktı.
İhtiyar adamlara şöyle bir baktı.
Not: Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hiçbir noktalama işareti konmaz.
Sıfatlar, anlamsal olarak ele alındığında aşağıdaki anlamsal ayrımlar meydana gelir:
Boyutla ilgili olan sıfatlar: büyük, küçük, uzun kısa, ince, kalın.
Fiziksel özellikleri gösteren sıfatlar: sert, yumuşak, sıcak, soğuk, tatlı. ekşi.
Renkler: sarı, lacivert, kırmızı.
İnsanı niteleyen kelimeler: mutlu, akıllı, zeki.
Yaşla ilgili olanlar: genç, ihtiyar, yaşlı.
Değer: iyi, kötü, mükemmel. Hız: hızlı, yavaş.
Geleneksel eserlerde sıfatlar niteleme ve belirtme sıfatları biçiminde ayrıntılı olarak incelenir. Niteleme sıfatları eşitlik (sıcak), üstünlük (daha sıcak) ve en üstünlük (en sıcak) biçiminde derecelendirilebilir. Belirtme sıfatları da kendi içinde işaret sıfatları (bu eser), sayı sıfatları (beş ev), soru sıfatları (hangi ev) ve belirsizlik sıfatları (bazı çocuklar) gibi alt gruplara ayrılır.
Bir sıfat ve isimle kurulan gruplara sıfat tamlaması denir: yağmurlu günler. Burada sıfatlarla ilgili bahsedilmesi gereken son önemli nokta da sıfatların masmavi, sapsarı gibi örneklerde olduğu gibi pekiştirilebileceğidir.