1. Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır.
Örnek: Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz (Nurullah Ataç).
– O kitabın çıkış tarihinde (1968) sen okuma yazma bilmiyordun.
Not: Yay ayraç içinde bulunan cümleler büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir. Ayrıca “yani” ile yapılan açıklamalar yay ayraç içine alınmaz.
Örnek: Babasından, yani okumasında büyük emeği geçen insandan daha ne isteyebilirdi ki?
2. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
Örnek: Zîbâ Dudu (Habbe Kadın ‘a) — A dostlar, damat bey gelin hanımı görür görmez sevincinden bayıldı.
Müştak Bey —Hayır, sevincimden bayılmıyorum: kederimden yüreğime iniyor. (Şinasi)
3. Parantez içinde yazılan tam anlamlı bir cümle ise cümlenin sonundaki nokta, soru veya ünlem işareti parantezi kapamadan konur.
Örnek: Bugünkü medeniyet yolunda ilerleyişimiz (Daha önceki müslüman Türk medeniyetlerini düşünün.) pek de büyük bir ilerleme olmasa gerek.
4. Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
Örnek: “Aşk geçici, evlilik ise daimîdir. (…) En eski edebiyattan en yenisine kadar, her dilde, şiirin konusu zevce değil sevgilidir, hayaller ve semboller, hep sevgilinin süzgün gözleri ve karanlık kirpikleri etrafında pervaneler gibi uçuşur.” (Ahmet Haşim).
5. Yabancı kelimelerin okunuşları parantez içinde verilir.
Örnek: Rousseau (Ruso) Fransız edebiyatında romantizmin önemli temsilcilerinden biridir.
– İngiltere’de Lord Byron (Lord Bayron), Shelley (Şelli) ve Shakespeare (Şekspir) romantizmin kaynağı sayılırlar.
6. Bir ek almış olan özel veya cins isimlerden sonra yay ayraç kullanılırsa, bu ekler yay ayraçtan önce getirilir.
Örnek: Aşık Veysel’in (1894, Sivas – 1973) gözlerini kaybetmesinin hüzünlü hikâyesi herkesi duygulandırdı.
7. Söze alay etme, hafife alma, küçümseme, inanmama, kinaye anlamları katmak için ünlem işaretiyle birlikte kullanılır.
Örnek: İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.
-Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.
– Enflasyonun nasıl düşeceğini bilmeyen ekonomi bilginlerimiz (!) var.