- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Özet Nedir? / Nasıl Çıkarılır?

özet nedir, nasıl özet çıkarılırOkuduğunuz metnin veya kitabın iyi bir özetini çıkarmak, kuşkusuz bazı şeylere dikkat etmenizle mümkündür. Özet çıkarma, her ne kadar ilkokul öğrencilerine bile verilen bir ödev / görev olsa da, aslında beynin analiz ve sentez yeteneğini kullanmayı gerektiren önemli bir iştir. Bunun için özet çıkarmada sorun yaşayan veya daha iyi bir özet çıkarmak için tavsiyelere ihtiyacı olan arkadaşlarımıza böyle bir yazı hazırlama ihtiyacı duyduk.

Özet kelimesi, “Bir yazı veya sözün anlamını daha kısa ve özlü biçimde veren yazı veya söz, hülasa, fezleke, ekspoze” şeklinde tanımlanır. Bu kelimenin etimolojik yapısına bakacak olursak, “öz” kelimesinden geldiğini söyleyebiliriz. Yani özlü yazı, yazının en öz hâli biçiminde düşünebiliriz. Bunun için özetler kısa, anlaşılır ve özlü olmalıdır. 150 sayfalık bir romanı, bazen bir paragrafta bazen ise üç sayfada özetlenmeniz istenebilir. Böyle bir durumda, özeti ana hatlarıyla özetlemek marifet gerektirdiği kadar, bazı ilkelere dikkat edildiği sürece hiç de zor değildir.

Özet çıkaracağınız metnin türüne ve uzunluğuna bağlı olarak dikkat etmeniz gereken şeyler değişebilir. Fakat aşağıda sıralayacağımız basit hatırlatmalar, her türlü metnin özetini çıkarırken işinizi kolaylaştıracaktır. Bunun için iyi bir özet çıkarmaya, aşağıda sıralanan adımları yerine getirerek başlayabilirsiniz:

Adım Adım Özet Çıkarma

1. Metni kavrayacak kadar okuyun: Metni kavramak, sadece kelimeleri okuyup geçmenin ötesinde, verilen mesajı anlamayı içermektedir. Bunun için okuduğunuz metnin başından sonuna kadar anlatılanları, aklınızda kalacak kadar kavramalısınız. İyi kavrayamadığınız metinleri özetlemek sizin için sıkıcı olacağı gibi, özeti de olumsuz etkiler.

2. Önemli noktaları kaydedin: Metinde can alıcı noktalar vardır. Bu bir romanın, en önemli sahnesi veya bir makalenin sonuç kısımı olabilir. Bu kısımların özette mutlaka gösterilmesi gerektiğinden, okurken önemli gördüğünüz yerlerin altını çizebilir veya onu belirgin hâle getirecek kişisel teknikler kullanabilirsiniz. Sadece yazıp çizerek değil, aklınızda tutarak da özetin taslağını kafanızda çıkarabilirsiniz.

3. Taslak oluşturun: Özetin kapsamını, içeriğini, boyutunu vs. tüm yönlerini içeren bir karalama kağıdında taslak oluşturun. Bu taslak size yanlışlarınızı düzeltme, eksiklerinizi tamamlama şansı tanıyacaktır. Taslak çıkarmadan özet hazırlarsanız, en küçük bir eksikliği bile gidermek için özeti baştan yazmanız gerekebilir. Fakat taslak olayı abartılmamalıdır. Sonuçta bir metnin özetini çıkaracağınızı unutmayın.



4. Bölümler oluşturun: Özetinizi “giriş, gelişme, sonuç” gibi bölümlere ayırarak, tüm konuyu göstermeye çalışın. Metinde anlatılan olayların ayrıntısına girmemeye dikkat edin. Olayın veya konunun ana hatlarını gösterdiğinizden emin olun. Üç sayfalık metin, beş sayfada özetlenmez. Bunun için özet metni, her zaman özlü ve genel olmalıdır. Ayrıca metinde gerçekleşen olaylar veya anlatılan konular, sırasına uygun biçimde ele alınmalıdır.

5. Özet çıkarma ilkelerine dikkat edin: Özet çıkarırken dikkat etmeniz gereken belli başlı kurallar vardır. Bu kurallara dikkat ederek, hata yapma ihtimalinizi en aza indirebilirsiniz. Bunun için aşağıda sıralamış olduğumuz özet çıkarma ilkelerine dikkat edin, kuralları eksiksiz uygulamaya çalışın.

6. Tutarlılığı kontrol edin: Özet bitince, hazırlamış olduğunuz metnin gerçek metinle ne kadar tutarlı olduğu kontrol edilmelidir. Özet çıkarmak, metni baştan yazmak değildir. Özetlerde kesinlikle kişisel yorumunuz olmamalıdır. Eserde anlatılan olay veya konular, en yalın hâliyle ele alınmalıdır. Bitince, ne kadar tutarlı olduğu kontrol edilmeli, eksikleri giderilmelidir.

7. Özeti başkasının gözünden değerlendirin: Özetinizin son hâlini, metne uygunluğu, dil – anlatımı, yazım ve noktalama kurallarını uygulama yeterliği ve konu kapsamı gibi yönlerden başkasının gözünden değerlendirmeye çalışın. Ayrıca hatırlamadığınız kısımları görmek için, metnin aslına ara ara göz atarak eksiklerinizi tamamlamayı unutmayın.

Özet Çıkarma İlkeleri

– Hazırladığınız metin mutlaka belli bölümlere ayrılmış olmalıdır.
– Özet olay örgüsüne uygun kronolojik sıraya göre ele alınmalıdır.
– Özetleyeceğiniz metnin önemli noktaları mutlaka özette belirtilmelidir.
Özet çıkarmadan önce metni iyice anlayın, kavrayın.
– Ayrıntılardan mümkün olduğunca kaçınmaya çalışın.
– Kesinlikle kendi yorumunuzu katmayın veya bunun sizin yorumunuz olduğunu belirtin.
– Özet metninin kısa ve özlü olmasına dikkat edin.
– Özet için size önceden belirtilen sınırlamalara (sayfa, kağıt vs.) dikkat edin.
– Özet çıkarırken hatırlamadığınız noktalara göz atmayı ihmal etmeyin.
– Yazım ve noktalama işaretlerine dikkat ederek özeti oluşturun.
– Özet hem kendi içerisinde hem de asıl metne göre tutarlı olmalıdır.
– Özetinizde kelime tasarrufu yapın, tekrarlardan kaçının.
– Eserin aslına sadık kalmaya çalışın.
– Temel fikirleri mümkün olduğunca kendi cümlelerinizle açıklayın.
– Zorunlu olmadıkça alıntı yapmamaya gayret gösterin.
– Sürekli “yazara göre” gibi ifadeleri kullanmak anlamsızdır.

Eğer bir özet örneği görmek isterseniz, Sarah Jio’nun “Böğürtlen Kışı” adlı kitabının özetini inceleyebilirsiniz.

Orkun KUTLU

Orkun Kutlu