Bazı kelimeler, Türkçenin söz varlığında çok eski zamanlarda bulunmasına ve Türk’ün dil becerisiyle ortaya çıkmasına –yani tamamen millî olmasına– rağmen zamanla unutulup, genellikle yabancı başka kelimelerin gölgesinde kalarak unutulagelmiştir. Örneğin Dede Korkut‘un hikâyelerinde bile geçen binlerce yıllık öz Türkçe “utacı” kelimesi zaman içerisinde unutulmuş ve yerine Arapçadan “hekim“, İngilizceden “doktor” kelimeleri kullanılır olmuştur.

“Öykünmek” sözcüğünün kaderi de buna benziyor. Binlerce yıl öncesinde sık kullanılan öz Türkçe bir kelime, zamanla “taklit etmek”, “imitasyon”, “emülasyon”… gibi yabancı kökenli kelimelerin gölgesinde yok olmaya mahkum ediliyor. Yalnız bu kelime, son zamanlarda üzerindeki tozları atarak yeniden sıkça kullanılmaya başladı. Özellikle sınavlarda sorulmaya başlandıktan sonra, günümüz Türkçesinde tekrar yerini almaya başladı.

“Birinin yaptığı gibi yapmak, birine veya bir şeye benzemeye çalışmak, taklit etmek” şeklinde tanımlıyor öykünmeyi TDK. Aslında bu kelimenin tam karşılığı “taklit etmek” değildir; çünkü bu kelimeyle aralarında bir nüans vardır. Taklit her zaman olumsuz olmayabilir; fakat öykünmek genellikle olumsuz taklit etme anlamını ifade etmektedir. Bunun için bu kelimenin kullanıldığı cümlelerde bir eleştiri, sızlanma gibi olumsuzluklar dikkat çeker.

Kelime, etimolojik köklerine bakıldığında Eski Türkçede “anlamak” anlamına gelen “ö-” fiiline kadar götürülebilir. Bu kelime “öt-” (anlatmak) ve “ötkün-” (kıyaslanmak, benzemek) fiillerine ve bugünkü hâliyle “öykün-” hâlini almıştır. Bugünkü anlamıyla alakası olmasa da, “öykü” (hikâye) kelimesi ile “öykün-” (taklit etmek) kelimesi aynı kökten gelmektedir.

15. yüzyılın ünlü şairlerinden Ahmed Paşa‘nın bir şiirindeki “Öykünelden yüzüne, hergîz bakılmaz yüzine.” (senin yüzüne öykündüğünden beri, Güneş’in yapmacık yüzüne bakılmaz oldu) dizesinde öykünmek kelimesi geçmektedir. Bir sonraki yüzyılda yazılan bir Türkçe – Farsça şiirde de bu sözcük, taklit etmek ve özenmek anlamında açıklanmıştır. Zaman içerisinde öykünmek kelimesi bir şeye veya kimseye, herhangi bir konuda benzemeye çalışmak, onun kopyası veya taklidi olmaya çalışmak, ondan esinlenmek vb. anlamları da üstlenmiştir.

Aşağıda öykünmek sözcüğünün bugünkü kullanımına uygun olarak örnek cümleler gösterilmiştir:

– Bir sanatçıdan öykündüğü belli; çünkü eserlerinde özgünlük yok.
– Çok para kazanmak için, dayısına öykünmeye çalışıyor.
– Oğlum, abisine öykünüp agresif davranışlarda bulunuyor.
– Bu otomobilin tasarımı, bir İsveç firmasından öykünülmüş.
– Toplumumuzda hunharca batıya öykünme söz konusu.
– Konuşurken öğretmenine öykündüğünü hissediyorum.

Bazı batı aşıklısı veya Türkçe düşmanı insanların söylediği gibi öykünmek kelimesi zor telaffuz edilen veya kendimizi ifade etmeye yetersiz fosil bir kelime falan değildir. Türkçenin sözcük dağarcığında binlerce yıldır bulunmaktadır ve kullanılmaya devam edecektir.

Orkun KUTLU