- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Ortak Dil Nedir?

ortak dilDilin başlıca yasalarından biri, daha W. von HUMBOLDT’un orta­ya koyduğu gibi, sürekli bir değişme ve gelişme içinde bulunan bir varlık oluşudur- Bir dil ayrı alanlarda, ayrı siyasal ve kültürel etkiler altında kaldığında, kendi doğal gelişmesine bir de siyasal ve kültürel etkiler eklenmekte ve düden bir bakıma ayrılan, adına lehçe dediğimiz birlikler meydana gelmektedir.

Günümüz dilbiliminde, bölgesel lehçelerin genel dilin bozulmuş ya da gelişmemiş birer biçimi olarak değil, genel dilden az çok bağımsız bir biçimde gelişmiş birlikleı olarak görüldüğünü belirt­meliyizdille yakın akraba lehçe arasındaki ayrımların büyük bölümü dilbilim açı­sından değil, daha Çok politik ve kültürel açıdandır. Bu da dilde kültü­rün ve toplum içindeki çeşidi olaylaıın etkisine tanıktır. Ortak dil de-diğimiz dil türünün doğuşu da genel olarak bu etkenler sonucunda or­taya çıkmıştır.

ORTAK DİL, bir ülkede konuşulan lehçe ya da ağız­lar içinden yaygınlaşan ve egemen olana verilen addır. Bizde ortak dil, istanbul ağzı üzerine kurulmuştur.



Bir eylemin çekimi, bir sözcüğün söylenişi ya da bir kavramın an­latımı, ülkenin başka başka yörelerinde doğmuş, yetişmiş kişilerde de­ğişiklik gösterebilir. Örneğin bugün Türkiyede çeşitli ağızları konuşan kimseler, dilbilgisi kitaplarında /yapamıyorum/ biçiminde yer alan ortak dilin eylem çekimini /yapamıyorum/, yapamıyoü/, /yapamhm/, /yapamaryom / biçiminde söylemektedirler. Ancak aynı kişiler, değişik çevrelerden kimselerle, kültürlülerle konuşurken bir dilekçe yazarken sözcüğü /yapamıyorum/ biçiminde söylemek gereğini duyarlar. Çünkü okul kitaplarında, öteki kitaplarda, gazetelerde, radyolarda kullanılan, ortak dile özgü olan bu söylenişti/. Aynı şekilde, Anadolunun çeşitli yerlerinde patates, kompir, kartal, yatalak, lomatça, humpur, haımür… gibi adlarla anılırken ortak dilde patetes kullanılır.

Yeryüzünde ortak diller genellikle yönetim ve kültür merkezlerinin lehçe ya da ağzı üzerine kurulmuştur. Eski Yunanda konuşulan Attiki, Arkadya, Dor gibi değişik lehçeler içinde Attiki lehçesi, bu yanmadanm

kültür ve siyaset bakımından merkez oluşu dolayısıyla sivrilmiş, bütün ülkeye yayılan bir ortak dili oluşturmuştur. Buna verilen kaine adı da dilbilimde ‘ortak dil’ anlamında kullanılır. Latince, Komanın da içinde bulunduğu Latium eyaletinin lehçesinin ortak dile dönüşmesi sonu­cunda meydana gelmiştir. Alman ortak dili, Martin LUTHER’ın İncil çevirisine dayanır; LUTHER’in oluşturduğu dil, halk dilindeki sözcük ve kullanımlarla desteklediği Yukarı Saksonya lehçesi üzerine kurul­muştur.

A. DAUZAT’ya göre Fransa, İngiltere ve ispanyada ortak dil, başkentler çevresinde gelişmiştir (Fransada Paris, tngilterede Londıa, ispanyada önce Toledo, sonra Madrid), İtalya’da ise Toskana edebiyatının yüksek değeri yüzün­den Floransa lehçesi, ortak dil olmuştur.

Bu örneklerde de görüldüğü gibi, bir ülkenin yönetim, siyaset ve kültür bakımından başta gelen kenti ya da yöresi, ülkenin öteki bölgeleri üzerinde etkili olmaya başlar. Yönetim ve siyaset merkezi, çe­şitli bilim kurumlarının, kuruluşların, üniversitelerin, sanat kurumlarının toplandığı bir merkez durumuna girer. Bu merkezde bilim ve sanat adamlarının çalışmaları ve bu merkezin lehçesinin kullanılması, yörenin lehçesinin sivrilmesine yol açar. Bizde istanbul ağzının da durumu böyle olmuştur. Yüzyıllar boyu, imparatorluğun başkenti olan istanbul, aynı zamanda kültürel faaliyetlerin de merkezi olmuş, İstanbul’da top­lanan bilim ve sanat adamları istanbul ağzıyla yazmaya, konuşmaya önem vermişlerdir.

ÇokBilgi.Com