Olasılık veya diğer adıyla ihtimal cümleleri, gerçekleşmesi kesin bir sebebe bağlanamayan bazı olay veya durumların olabilirliği hakkında söylenmiş ifadelerdir. Böyle cümleler, sonucu kestirilemeyen bazı olay veya durumların, gerçekleşme ihtimallerini içerir. Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir. Örneğin, “Telefonu açmıyor, evde unutmuş olabilir.” cümlesinde, konu hakkında kesin bilgimiz olmadığı için böyle bir ihtimale yer verilmiştir.
İhtimal cümlelerinde genellikle “olabilir, belki, galiba, olmalı, olacak” gibi kelimeler kullanılmaktadır. Bu kelimeleri gördüğümüz bütün cümlelerde olasılık anlamı olmamasına rağmen, bu cümleler bize ihtimal anlamını çağrıştırmalıdır. Yeterlilik yardımcı fiili olan “-ebil-” ekini alan çekimli fiiller de olasılık anlamı ifade edebilirler.
Örnekler: – Anahtarımı bulamıyorum, düşürdüm galiba.
– Denize girmek için su bugün dalgalı olabilir.
– 10 tercih yaptım; fakat hiçbiri gelmeyebilir.
– Çarşıda yürürken seni görmüş olabilirim.
– Bu alışkanlığı küçük yaşlarda edinmiş olmalı.
– Hava yağışlı olursa uçuşlar ertelenebilir.
– Bu konuya dikkat et, sınavda çıkabilir.
– Ezgi arkadaşlarıyla gezmeye gitmiş olmalı.
– Çok çalışırsan dersten başarılı olabilirsin.
NOT: İhtimal cümleleriyle tahmin cümleleri birbirinden farklıdır. Tahmin cümlelerinde bilgi ve deneyimlerimize dayanarak yapılan bir kestirme söz konusudur. Olasılık cümleleri ise bir olay veya durumun muhtemel nedenleri veya sonuçları arasından birini ön plana çıkaran ifadelerdir. Ayrıca tahminde güçlü bir kestirme, kendinden emin olma söz konusu iken; olasılıkta böyle bir anlam yoktur. Sadece olası durumlar ifade edilmektedir.
Örnek: – Yarışı Türk atletin kazanacağını düşünüyorum. (tahmin)
– Yarınki toplantıya o da gelebilir. (olasılık)
Örnek Sorular
1. Köpeğin morali bozuk olabilir, gelirken ıslık çal.
Tabelada yer alan cümlede, anlam özelliği bakımından aşağıdakilerden hangisi vardır? (SBS / 2010)
A) Beğeni B) İhtimal C) Tanımlama D) Onaylama
Çözüm: Köpeğin morali bazen bozuk, bazen düzgün olabiliyor demek ki. Ve kişinin bu konuda kesin bir bilgisi olmadığı için, iki ihtimalden birine vurgu yapılmıştır. Yanıt “B” seçeneğidir.
– Samiler bu akşam bize gelebilir.
– Dün, bütün gün yağmur yağdı.
– Diyelim ki oraya gittin, ne yapacaksın?
– Bunları benimle niye konuşuyorsun?
2. Yukarıdaki cümlelerden kaç tanesi “olasılık” anlamı taşımaktadır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
Çözüm: Bu cümlelerden yalnızca birincisi olasılık anlamı taşımaktadır. Çünkü Samiler’in gelip gelmeme ihtimaline vurgu yapılmıştır. Diğer cümlede herhangi bir ihtimal söz konusu değildir. Bunun için yanıt “A” seçeneğidir.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ihtimal” söz konusudur?
A) Kitabı düşürünce eğilip yerden aldı.
B) Anladım ki senden bana hayır yok.
C) Diyelim ki, fakülteyi bitirdin, sonra ne olacak?
D) Günlerdir aramadığına göre bana kızmış olmalı.
Çözüm: “D” seçeneğinde, bir kişinin kendine kızıp kızmadığı bilinmemekte; fakat böyle bir olasılık üzerine yorum yapılmaktadır. Diğer cümlelerde ise varsayım, sitem gibi anlamlar vardır.
4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, bir “olasılık” anlamı vardır?
A) Kim bırakmış olabilir çıplak bir ayağın izini?
B) Kim rengârenk yansımalar düşürmüş sulara?
C) Kim koru canlı tutmuş külün altında?
D) Kim çizmiş bu çocuk yüzünü kumlara?
Çözüm: İlk cümlede “olabilir” ifadesi, zaten bize bu cümlede bir olasılık olduğunu gösteren apaçık bir ifadedir. Diğer seçeneklerde böyle bir anlam yoktur. Bunun için doğru yanıt “A” seçeneğidir.
Orkun KUTLU
