ACELECİLİK
Kayu işke ivse uzar kiç kalur,
İve kılmış işler ökünçlüğ bolur.
(Hangi işte acele edilirse, o iş uzar ve gecikir; acele yapılan işler pişmanlık ile neticelenir.)
Ödinge küdezgü işiğ ivmegü,
Kamug iş ödinde bolur ay bügü.
(Acele etmemek ve işin zamanını beklemek lâzımdır; ey hakim, her iş zamanı gelince olur.)
İve kılmış işler neçe yiğ bolur,
İve bışmış aşnı yise iğ bolur.
(Acele ile yapılan işler daima çiğ kalır, acele ile pişirilen yemeği yiyen insan hasta olur.)
İveklik turur barça yangluk başı,
Amulluk turur barça edgü işi.
(Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir; bütün iyi işler daima teenni ile yapılan işlerdir.) Teenni=ağırdan almak özen göstermek.)
AÇ GÖZLÜLÜK-TOK GÖZLÜLÜK
Todumsuz bolur ol közi suk kişi,
Közi sukka yetmez bu dünya aşı.
(Gözü aç adam hiç bir şey ile doymaz; gözü aç olana bütün dünya nimeti kâfi gelmez.)
Közi suk kişi nengke bolmaz bu bay,
Kamug dünya bulsa ahır suk çıgay.
(Aç gözlü adamı mal doyurmaz; bütün dünyaya sahip olsa bile, o yine daima aç gözlü ve fakirdir.)
Közi tok çıgay erse bayka sanur,
Serinse kişi teğme işte unur.
(Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır; insan sebat ederse her işte başarılı olur.)
Negü tir eşitgil közi tok kişi,
Közi tok kişi boldı baylar başı.
(Gözü tok insan ne der dinle; gözü tok insan en zengin insandır.)
Negü tir eşitgil közi tok kişi,
Bu göz toklukı ol bu baylık başı.
(Gözü tok insan ne der dinle; zenginliğin başı tok gözlü olmaktır.)
Çıgay tip ayurlar kayu ol çıgay,
Közi suk çıgay ol neçe erse bay.
(Fakir derler, fakir olan kimdir; fakir, istediği kadar zengin olsun, aç gözlü olan kimsedir.)
Közi suk kişi nenğke todmaz közi,
Mağer tolmagınça kara yir tozi.
(Gözü aç insan, kara toprağın tozu gözüne doluncaya kadar, mala doymaz.)
AKIL
Ukuş ol yula teg karangku tüni,
Bilig ol yarukluk yarattı sini.
(Akıl karanlık gecede meşale gibidir; bilgi seni aydınlatan bir ışıktır.)
Körü barsa barça urur bu kedük,
ukuşluğ biliglig kör aslı ked ök.
(Dikkat edilirse herkes üzerine bir şey giyer; fakat akıllı ve bilgili insan hil’at ile değil, aslında değerlidir.)
Amulluk siliglik ukuş kılkı ol,
Ukuşsuz kişiler kamug yılkı ol.
(Sükûnet ve zerafet aklın vasfıdır; akılsız insanlar hayvan sürüsüne benzer.)
Ukuş ornı üstün mengede turur,
Agır neng üçün ornı başta erür.
(Aklın yeri üstte, beyindedir; kıymetli bir şey olduğu için, onun yeri baştadır.)
Kişen ol kişike ukuş belgülüg,
Kılınçı köni ol işi ülgülüg.
(Akıl insan için, şüphesiz bir köstektir; hareketi doğru ve işi ölçülüdür.)
Bagırsak hayat kör ödürmiş kulın,
Kişedi ukuş birle kılkın tilin.
(Merhametli Tanrı seçmiş olduğu kulunun hareketini ve dilini akıl ile kösteklemiştir.)
Karangku ev ol bu kişi tün sanı,
Ukuş bir yula teg yaratur anı.
(İnsan, gece gibi karanlık bir evdir; akıl, bir meşale gibi onu aydınlatır.)
Mungar mengzeyür körse öglüg sözi,
Bu öglüg sözi ol kör ögsüz közi.
(Dikkat edersen aklıllı insanın, buna uygun bir sözü vardır; akıllı insanın sözü aklısız için gözdür.)
ALÇAK GÖNÜLLÜLÜK-GURUR
Küvezlik asıgsız köngül tumlıtur,
Köngül kodkı bolsa kişig yoklatur.
(Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur: alçak gönüllülük insanı yükseltir.)
Budunda sevüg boldı kodkı kişi,
Sevügsüz bolur küngli katkı kişi.
(Alçak gönüllü insan halk arasında sevimli olur: haşin kibirli adam ise sevimsiz olur.)
Ulugluk uzun yir kişi kodkısı,
Bedüklükke tegmez budun katkısı.
(Alçak gönüllü insan uzun müddet itibarda kalır: haşin ve kibirli insanlar büyüklüğe ulaşamazlar.)
ALIŞVERİŞ
Alımka birimke ongay edgü bol,
Kayu ödte kılsa açuk bolga yol.
(Alırken-verirken kolaylık göster ve dürüst hareket et: böyle yaparsan, yolun her vakit açık olur.)
ANLAYIŞ
Ukuş ol burunduk anı yetse er,
Tilekke tegir ol tümen arzu yir.
(Anlayış bir yulardır, insan onu elinde tutarsa, dileğine erişir ve bütün arzularına nail olur.)
ASALET
Yana aydı ilig meselde kelir,
Uruglug kişi ölse urgı kalır.
(Hükümdar devam etti – Şöyle bir mesel vardır, asil insan ölse dahi soyu kalır dedi.)
Negü ekse yirke yana ol önür,
Ogul togsa kılkı ataka yanur.
(Yere ne ekilirse, yine o biter; oğlunun tabiatı da babasına çeker.)
Kişi aslınga kör kılıncı tanuk,
Kılınçı ne erse kör aslı ol ok.
(İnsanların aslına onun hareketi şahiddir: hareketi nasıl ise, aslı da odur.)
Kiming aslı edgü kılınçı ongay,
İsiz aslınga kendü kılkı tanık.
(Kimin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur: kötünün aslına onun kendi hareketi ve tavrı delildir.)
AYRILIK
Negü bar ajunda firakta katıg,
Firak kadguları tengizde batıg.
(Dünyada ayrılıktan daha güç ne var: ayrılığın kaygıları denizden daha derindir.)
Kamugda katıgrak ölüm ol firak,
Firakın töker yaş körüklikarak.
(Her şeyden ağır olan firak ölümdür: şu gören göz firak yüzünden yaş döker.)