- Çokbilgi.com - https://www.cokbilgi.com -

Kutadgu Bilig’de Kullanılan Dil ve Anlatım

kutadgu bilig, dil ve anlatımTürk yazı diline hâkim ve inceliklerine vâkıf olan, bu sahada Uygurların geleneğini devam ve inkişaf ettiren şair eserinde, İslâm sanatkârlanm örnek tutarak aruz veznini kullanmıştır, ilâveler ile birlikte 88 başlık altında toplanan eserin esas kısmım teşkil eden ve kısaltılmış mütekarib, ymi fa’ulun fa’ulun fa’ulun fa’ül vezninde (eserde yalnız bir dörtlük içinde tam mütekarib geçmektedir, bk. 3800-3801) yazılmıştır, 1.-6520. beyitler mesnevi tarzında kendi aralannda kafiyelidir.

Eserin sonuna eklenmiş olan parçalardan , “Gençliğine acıyıp, ihtiyarlığından bahseden” 44 beyitlik bir kısım (beyit 6521-6564) tam mütekarip fa ‘ulun fa ‘ulun fa ‘ulun fa ‘ulun) vezninde olup, kaside tarzında ve a a b a c a biçiminde sürmektedir.

Zamanenin bozukluğundan ve dostların cefasından” söz eden 40 beyitlik bir parça (6565.-6604. beyitler) ise, bundan Önceki parçanın vezninde ve tarzında olup, kafiye olarak fiilin birinci kişi buyruk ekinin -«’siz sesi olan -ayı ve -eyi ekleri kullanılmıştır. “Kitap sahibi Uluğ Hass Hâcib Yûsuf‘un kendi kendisine öğüt vermesinden” bahseden 41 beyitlik parça da (6605.-6645. beyitler) eserin aslı gibi, kısaltılmış mütekarib vezninde ve kaside tarzında -ra ya da -re hecesi ile kafiyelenmektedir.



Türk edebiyatında yeni olduğunun kolayca tahmin ve tasavvur edebileceğimiz aruzun, ekleme parçalardaki kafiye dışında, şair tarafından pürüzsüz bir biçimde kullanıldığım görüyoruz (bazı uygunsuzluklar için bk. örn. 5766 ve 5785; edgülük-ülüg ve bugünkü telâkkiye göre kafiyesiz sayılabilecek olan 6479-6480; burada araya başka metinlerin karışmış olması da mümkündür).

Eser şairin seçmiş olduğu yarı hikâye ve yan temsil tarzında, arada hareketi hazırlayıcı ve izah edici tekli konuşmalar ve canlı tasvirlerin süslemiş olduğu sahneleri ile, bütün olarak öyle mükemmel bir üslûp ve mimarî çerçeve içine yerleştirilmiştir ki, bu malzemeye dana başka nasıl bir biçim verilebileceğini düşünmek bile güçtür.

Eserin başında yer alan tevhitten, naattan ve dört sahabenin zikrinden sonra, parlak yaz mevsiminin mükemmel bir tasviri içine yerleştirdiği hakan Uluğ Buğra Han’ın methiyesi gelir. Bunu gayet kısa ve veciz bir biçimde ifade edilen yaradılış kısmı ile insan oğlunun bilgi ve akıl sayesinde hürmet kazandığı ve dilin meziyet ve kusurları ile yarar ve zararları hakkındaki baplar izler. Bundan sonra, eser okuyuculara takdim ve esasları izah edilerek, asıl hareket sahnesine girilir.

Kutadgu Bilig sayfasına dön! «|