Türkçede kelimeleri alfabetik sıraya dizmek demek, sözcüklerin sözlükteki sıralarına göre sıralanması anlamına gelmektedir. Alfabedeki her harfin yeri ve sırası bellidir. Bunun için sözlükler hazırlanırken, kelimeler harflerin alfabedeki sıralarına uygun bir şekilde sıralanır. Bu sıralamaya da “alfabetik sıralama” veya “sözlük sırası” denilmektedir.
Türk alfabesinde harflerin dizilişi “a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z” şeklindedir. Sözcükleri alfabetik sıraya veya sözlük sırasına dizmemiz istenildiğinde, önce ilk harfine bakarız. İlk harfi yukarıdaki sıralamada en önce olanı, en başa yazarız. Sonra ilk harfi daha sonra geleni sıralayarak devam ederiz. İlk harfleri aynı olan kelimelerin ikinci harflerinin sırasına bakar, ona göre hangisinin önce geleceğini belirlemeye çalışırız.
Kelimeleri alfabetik sıraya dizme, en çok sözlüklerde ve ansiklopedilerde işe yarar ve karşımıza çıkar. Bunu zihinden yapabilenler, sözlükte aradıkları bir kelimeyi kolayca bulabilirler. Eğer sözcüğün alfabedeki sırasını ve hangi kelimelerden önce veya sonra geleceğini kestiremezsek, sözlük kullanmak çok zor bir süreç olacaktır. Bu nedenle ilkokulda bununla ilgili etkinlikler yapılmaktadır.
Şimdi “bahçe, okul, yazlık, defter, kalem, saat” kelimelerini alfabetik sıraya göre nasıl dizeceğimizi örnekleyelim. Önce kelimelerin ilk harflerine bakıyoruz. Karşımıza “b, o, y, d, k, s” hafleri çıkıyor. Şimdi bu harfleri alfabede olmaları gereken sıraya göre diziyoruz ve “b, d, k, o, s, y” sıralamasını buluyoruz. Bunu yaparken alfabeyi içinizden seslendirebilirsiniz. Daha sonra bu harflerle başlayan kelimeleri alfabetik sıraya göre “bahçe, defter, kalem, okul, saat, yazlık” şeklinde yazıyoruz.
Yukarıdaki örnekte kelimelerin ilk harfleri hep farklı olduğu için sıralma oldukça kolaydır. İlk harfleri aynı olan kelimeleri sıralarken ise, önce ikinci harflere bakarız. Eğer ikinci harfleri de aynı ise üçüncü ve sırayla kalan harflere bakılır. Örneğin “tavuk, tilki, tavşan” kelimelerini alfabetik sıralamak istersek, ilk harfleri hep “t” ile başladığından ikinci harflere bakarız. Buna göre “tavuk” veya “tavşan” kelimesinin gelmesi gerekir; çünkü ikinci harfi “a“dır. Fakat ikisinin de ikinci harfi “a” olduğu için üçüncü harflere bakarız. Üçüncü harfleri de aynı olduğu için dördüncü harflere bakıp, sıralamada ilk kelimenin “tavşan” olması gerektiğini anlarız. Buna göre sıralama “tavşan, tavuk, tilki” şeklinde olmalıdır.
Şimdi aşağıda karışık olarak verilen ve daha sonra alfabetik sıraya dizilen örnekleri inceleyin:
– Karışık: oyun, kitap, kalem, bebek, kahve
– Alfabetik sıralı: bebek, kahve, kalem, kitap, oyun
– Karışık: telefon, bulut, ders, öğretmen, deniz
– Alfabetik sıralı: bulut, deniz, ders, öğretmen, telefon
– Karışık: perde, Antalya, süs, akıl, teker
– Alfabetik sıralı: akıl, Antalya, perde, süs, teker
– Karışık: kedi, misafir, araba, yolculuk, giysi
– Alfabetik sıralı: araba, giysi, kedi, misafir, yolculuk
– Karışık: erdem, sınıf, Türkçe, bozkurt, sıcak
– Alfabetik sıralı: bozkurt, erdem, sıcak, sınıf, Türkçe
Çok sayıda kelimeyi, herhangi bir çalışmanız için alfabetik sıraya dizmeniz gerekiyorsa Microsoft Office Excel programını kullanarak bu işlemi gerçekleştirebilirsiniz. Öncelikle kelimelerinizi sırasına dikkat etmeden alt alta yazmalısınız. Yazdığınız bu kelimeleri aynı sütunda alt alta yazdığınıza dikkat ettikten sonra, yukarıdan aşağıya doğru seçin ve programın üst kısmındaki menülerden “Veri” bölümüne gelin. Bu bölüm altında “A’dan Z’ye Sıralama” bölümü göreceksiniz. Yukarıda gösterilen bu düğmeye dokunarak kelimeleri anında alfabetik sıraya koyabilirsiniz.
Orkun KUTLU
